Nistagmus, göz kürelerinin istemsiz, ritmik ve tekrarlayıcı hareketleriyle karakterize edilen bir okülomotor bozukluktur. Gözler yatay (horizontal), dikey (vertikal), rotasyonel (torsiyonel) ya da karışık yönlerde hareket edebilir. Bu durum, genellikle merkezi sinir sistemi bozukluklarına veya vestibüler sistem patolojilerine bağlı olarak gelişmektedir. Nistagmus, konjenital ya da edinsel olarak sınıflandırılır ve etiyolojiye bağlı olarak semptomların şiddeti ve tedaviye yanıt değişkenlik gösterebilir.
Nistagmusun temel bulgusu, gözde istemsiz hareketlerdir. Bu hareketler genellikle ritmiktir ve sabit bir hızla devam eder. Göz hareketlerinin yönü, süresi ve frekansı tanısal açıdan önem taşır. Hastalarda görme bulanıklığı, baş dönmesi (vertigo), denge bozukluğu, hareketli nesneleri takip etmede güçlük ve fotofobi gibi semptomlar gözlemlenebilir. Bazı bireylerde baş pozisyonunda kompansatuar değişiklikler gelişerek, göz titremesinin en az hissedildiği bir baş duruşu ("null point") tercih edilir. Özellikle edinsel nistagmusta çift görme (diplopi) ve postural dengesizlik daha belirgindir.
Nistagmusun etiyolojisi oldukça geniştir. Temel nedenler arasında santral sinir sistemi hastalıkları (multipl skleroz, beyin sapı lezyonları, serebellar bozukluklar), vestibüler sistem patolojileri (vestibüler nörit, Meniere hastalığı), konjenital görme bozuklukları (albinizm, optik sinir hipoplazisi, konjenital katarakt), travmatik beyin hasarları ve ilaç/alkol toksisitesi yer alır. Bazı durumlarda genetik geçiş de söz konusu olabilir. Ayrıca bazı fizyolojik durumlarda (örneğin, ekstrem lateral bakış) geçici nistagmus görülebilir; bu durum genellikle klinik açıdan önemsizdir.
Nistagmus Tipleri
Nistagmus, hareket yönüne ve klinik özelliklerine göre çeşitli alt sınıflara ayrılır:
Konjenital Nistagmus: Doğumla birlikte başlar veya ilk birkaç ay içinde ortaya çıkar. Genellikle horizontal yöndedir ve simetriktir. Görme keskinliği değişken olabilir.
Edinsel Nistagmus: Daha ileri yaşlarda ortaya çıkar. Altta yatan nörolojik bir hastalığın habercisi olabilir ve sıklıkla başka nörolojik semptomlarla birliktedir.
Vestibüler Nistagmus: İç kulak ve denge sisteminden kaynaklanır. Periferik veya santral vestibüler patolojilere bağlı olarak gelişebilir. Vertigo ve dengesizlikle birlikte seyreder.
Optokinetik ve Fiksasyon Nistagmusu: Görsel stimülasyona veya fiksasyon mekanizmasının bozulmasına bağlı olarak ortaya çıkar.
Latent Nistagmus: Özellikle bir göz kapatıldığında ya da görme baskısı azaldığında ortaya çıkar.
Fizyolojik Nistagmus: Sağlıklı bireylerde belirli koşullar altında görülebilen normal refleksif göz hareketleridir.
Tanı Yöntemleri
Nistagmusun tanısında multidisipliner yaklaşım gereklidir. Ayrıntılı öykü alımı ve fizik muayenenin yanı sıra aşağıdaki tetkikler kullanılır:
Göz hareketi analizi (elektronistagmografi, video okülografi)
Nörolojik görüntüleme (BT, MR)
Vestibüler fonksiyon testleri
Görme keskinliği ve retina muayenesi
Genetik testler (konjenital nistagmus şüphesi varsa)
Tanı sürecinde nistagmusun tipi, yönü, başlangıç yaşı, eşlik eden semptomlar ve progresyon durumu detaylı olarak değerlendirilmelidir.
Tedavi Yöntemleri
Nistagmus tedavisi, altta yatan nedene yönelik planlanır. Tamamen ortadan kaldırılması çoğu zaman mümkün olmasa da, semptomların kontrol altına alınması hedeflenir. Başlıca tedavi seçenekleri şunlardır:
Medikal Tedavi: GABA agonistleri (örneğin, baklofen), benzodiazepinler, antiepileptikler gibi ilaçlar bazı nistagmus tiplerinde yararlı olabilir.
Botulinum toksin uygulamaları: Göz kaslarına uygulanan botoks, bazı olgularda titremeyi azaltabilir.
Prizmatik gözlükler ve kontakt lensler: Görsel netliği artırmak ve "null point" pozisyonunu desteklemek amacıyla kullanılır.
Cerrahi müdahale: Tenotomi, rekalibrasyon veya göz kası cerrahileri özellikle konjenital vakalarda kullanılabilir.
Rehabilitasyon: Denge ve görme bozukluklarının etkilerini azaltmaya yönelik fizyoterapi ve okülomotor egzersizler önerilir.
