Bir devletin vatandaşlarına, başka bir ülke sınırları içinde sosyal, ekonomik ve ticari ayrıcalıklar tanıyan antlaşmalara kapitülasyon denir. Tarih derslerinden aşina olduğumuz kapitülasyonlar, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünde büyük rol oynamıştır. Bu nedenle bu kavramın ne anlama geldiğini ve Osmanlı üzerindeki etkilerini bilmek önemlidir. Bu yazıda, kapitülasyonların ne olduğunu, Osmanlı Devleti'ne etkilerini ve kaldırılma süreçlerini ele alacağız.
Kapitülasyonlar, genellikle devletler arasında karşılıklı olarak verilen imtiyazlardır ve amaçları ilişkileri güçlendirmek ve yaşamı kolaylaştırmaktır. Ancak bu ayrıcalıklar tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Tarihte birçok devlet kapitülasyon vermiştir.
Kapitülasyon Nedir?
Kapitülasyon, bir devletin başka bir devlete ekonomik ve sosyal ayrıcalıklar tanımasıdır. Fransızca kökenli bu kelime, geçici ya da kalıcı olarak kazanılmış hak veya ayrıcalık anlamına gelir. Türk Dil Kurumu, kapitülasyonu "bir ülkede, yurttaşların zararına olarak, yabancılara verilen ayrıcalık hakları" şeklinde tanımlar. İlk kapitülasyonu Bizanslılar vermiştir ve Osmanlı'nın çöküşünde büyük rol oynamıştır.
Osmanlı Devleti'nde kapitülasyonlar, başlangıçta yabancı ülkelerle iyi ilişkiler kurmak ve ekonomik, ticari ve sosyal bir birlik oluşturmak amacıyla verilmiştir. Ancak, çöküş dönemlerinde bu imtiyazlar sadece ayakta kalmak için verilmiştir. Trajik bir şekilde, bu ayrıcalıklar Osmanlı'nın yıkılmasına neden olmuştur.
Osmanlı Devleti'nde kapitülasyonlar sadece yabancılara verilmiş, yerel halk bu ayrıcalıklardan faydalanamamıştır, bu da iç huzuru bozmuştur. Kapitülasyonlar normalde karşılıklı verilirdi, ancak Osmanlı'nın son döneminde bu imtiyazlar tek taraflı olarak verilmiştir.
Kapitülasyonlar Ne Zaman Kaldırıldı?
Kapitülasyonların kaldırılması kararı ilk kez 1856'da alınmıştır, ancak bu karar hiçbir zaman uygulanmamıştır. Hatta Sevr Antlaşması ile daha da güçlenmiştir. Kapitülasyonlar, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması ile kalıcı olarak kaldırılmıştır. Lozan'ın 28. maddesi, "Bağıtlı Yüksek Taraflar, her biri kendi yönünden, Türkiye'de Kapitülasyonların her bakımdan kaldırıldığını kabul ettiklerini bildirirler" ifadesiyle kapitülasyonların kaldırıldığını ilan etmiştir. Böylece Türkiye tam bağımsızlığa kavuşmuştur.
