Gün içinde verdiğimiz sayısız karar, farkında olmadan zihnimizi yorar. Bu yorgunluk, günün ilerleyen saatlerinde daha kötü kararlar almamıza yol açabilir. Uzmanlar bu durumu “karar yorgunluğu” olarak adlandırmaktadır.
Karar Yorgunluğu Nedir?
Karar yorgunluğu, art arda karar verdikçe zihinsel enerjimizin tükenmesiyle ortaya çıkan bir durumdur. Beyin, sürekli seçim yapmak zorunda kaldığında yavaşlar ve daha kolay, kısa vadeli ya da riskten kaçınan kararlar vermeye başlar. Bu nedenle sabah daha dikkatli ve mantıklı davranan biri, akşam olduğunda aynı netlikte düşünemeyebilir.
Her karar, beynin çalışma belleğini kullanır ve bilişsel yük oluşturur. Bu yük arttıkça, zihinsel yorgunluk da artar. Yapılan bir araştırma, gün sonunda ameliyat önerme oranının sabah saatlerine kıyasla yüzde 33 azaldığını göstermektedir. Uzmanlar, bu farkın karar yorgunluğundan kaynaklandığını düşünmektedir.
Karar Yorgunluğunun Nedenleri
Sosyal psikolog Roy Baumeister, karar yorgunluğu kavramını sürekli karar vermenin yol açtığı zihinsel ve duygusal yükü tanımlamak için ortaya koymuştur. Bu fikir, Sigmund Freud’un “ego tükenmesi” kavramıyla da ilişkilidir.
Karar yorgunluğu, özellikle sık sık “bir şeyi yapmak mı yoksa vazgeçmek mi?” gibi karşılaştırmalı tercihlerle karşılaşan kişilerde daha belirgindir.
Princeton Üniversitesi’nden ekonomist Dean Spears, Hindistan’ın kırsal bölgelerinde yaptığı bir araştırmada, yoksul bireylerin basit kararlar alırken bile ciddi zihinsel çaba harcadığını belirledi. Bu durum, yoksulluğun kişileri sürekli bir karar yorgunluğu döngüsüne sokabileceğini göstermektedir.
Ayrıca bilim insanları, açken alınan kararların kalitesinin düştüğünü de ortaya koydu. Almanya’daki Albert-Ludwig Üniversitesi’nde yapılan bir deneyde, düşük glikoz seviyelerinin irade gücünü azalttığı ve karar yorgunluğunu artırdığı tespit edildi.
Karar Yorgunluğu ile Nasıl Başa Çıkılır?
Karar yorgunluğu kaçınılmaz olsa da, alınacak önlemlerle etkisi azaltılabilir. En etkili yöntemlerden biri, günlük karar sayısını azaltmaktır. Örneğin, eski ABD Başkanı Barack Obama, sadece gri ve mavi takım elbise giydiğini söyleyerek “kararları azaltmaya çalıştığını” belirtmişti. Benzer şekilde, Steve Jobs ve Mark Zuckerberg gibi isimler de rutin kıyafet tercihleriyle bu stratejiyi benimsemiştir.
Rutin oluşturmak, gereksiz kararları azaltarak zihinsel enerjiyi korur. Ayrıca bazı kararları başkalarına devretmek zihinsel yükü hafifletebilir.
Uzmanlar ayrıca, kan şekerini dengede tutmanın karar kalitesini artırdığını vurguluyor. Bu nedenle önemli kararları yemek sonrası bir zamana denk getirmek veya gün içinde küçük atıştırmalar yapmak faydalı olabilir.