Uyurgezerlik, tıbbi adıyla "somnambulizm", bireyin uyku sırasında yataktan kalkarak dolaşmasına ya da çeşitli aktiviteleri gerçekleştirmesine yol açan bir parasomni türüdür.
Genellikle gecenin ilk yarısında, uykunun en derin evresi olan NREM 3 döneminde ortaya çıkar. Bu sırada kişi bilinçsizdir ancak gözleri açık, yüz ifadesi donuktur ve yaptığı davranışları genellikle hatırlamaz.
Uyurgezerlik Belirtileri Nelerdir?
Bazı kaynaklarına göre uyurgezerlik belirtileri arasında yataktan kalkıp dolaşmak, cam gibi bakan bir yüz ifadesi, iletişime yanıt vermemek ve uyanıldığında kısa süreli kafa karışıklığı yer alır. Bazı bireylerde giyinmek, yemek yemek, evden çıkmak, hatta araba kullanmak gibi karmaşık davranışlar da gözlenebilir.
Uyurgezerlik nöbetleri birkaç dakikadan yarım saate kadar sürebilir. Her ne kadar çoğu durumda ciddi olmasa da, merdivenden düşme ya da pencereden atlama gibi fiziksel yaralanmalara yol açabilecek vakalar da bildirilmiştir.
Uyurgezerliğin Nedenleri ve Risk Faktörleri
Uyurgezerliğin başlıca nedenleri arasında genetik yatkınlık, uyku yoksunluğu, alkol kullanımı, bazı ilaçlar, beyin travmaları, uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu, stres ve REM uyku bozuklukları bulunur.
Genetik faktörler dikkat çekicidir; zira ebeveynlerinde uyurgezerlik öyküsü bulunan çocuklarda bu durumun ortaya çıkma riski yüzde 61’e kadar çıkmaktadır.
Uyurgezerlik Nasıl Teşhis Edilir?
Sık tekrarlayan uyurgezerlik durumlarında fiziksel muayene, hasta ve ailesiyle yapılan görüşmeler ve uyku laboratuvarında polisomnografi (uyku çalışması) ile tanı konulabilir.
Bazı durumlarda uykuda epileptik nöbetler gibi diğer durumların dışlanması gerekebilir.
Uyurgezerlik Tedavi Edilebilir mi?
Çocuklarda genellikle yaşla birlikte kaybolan bu durum çoğu zaman tedavi gerektirmez. Ancak güvenlik riski oluşturuyorsa veya yaşam kalitesini etkiliyorsa bazı önlemler alınabilir:
Uyku hijyeninin iyileştirilmesi: Düzenli uyku saatleri, ekranlardan uzak durmak ve rahatlatıcı uyku öncesi rutinler önemlidir.
Planlı uyandırmalar: Özellikle çocuklarda, nöbetten hemen önce nazikçe uyandırmak nöbetlerin önüne geçebilir.
Ev güvenliği: Kapı ve pencereleri kilitlemek, tehlikeli nesneleri uzaklaştırmak önemlidir.
İlaç tedavisi: Ciddi durumlarda doktor kontrolünde antidepresanlar veya benzodiazepinler kullanılabilir.
Terapiler: Stres kaynaklı durumlarda bilişsel davranışçı terapi (BDT) etkili olabilir.
Uyurgezerliği Önlemek için Ne Yapılabilir?
Dr. Nilong Vyas ve Dr. John Cline gibi uyku uzmanlarına göre, uyurgezerliğin önlenmesinde temel yaklaşım, kaliteli ve kesintisiz bir uyku düzeni oluşturmaktır.
Yatmadan önce alkol veya kafein tüketiminden kaçınmak, dijital ekranlardan uzak durmak ve rahatlatıcı aktivitelerle uykuya geçiş sağlamak önemlidir.
Uyurgezerlik Hakkında Bilimsel Veriler
Araştırmalara göre 2–13 yaş arasındaki çocukların yüzde 29'u en az bir kez uyurgezerlik yaşamaktadır. Yetişkinlerde bu oran yüzde 1,5’e kadar düşmektedir. Ancak birçok kişi nöbetleri hatırlamadığı için gerçek oran daha yüksek olabilir.
