Yüzyıllardır Anadolu kültürünün ayrılmaz parçası olan yemenicilik, çağın gereksinimleri ve teknolojik gelişmeler karşısında varlığını sürdürememe tehdidiyle karşı karşıya. Doğal malzeme ve el işçiliğiyle üretilen yemeni ayakkabılar, seri üretim ürünler karşısında unutulmaya yüz tutarken, mesleğin geleceği belirsizliğini koruyor.
Tarihi Kökenler ve Kültürel Önemi Nedir?
Yemenicilik, Osmanlı İmparatorluğu döneminden bu yana özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaygınlaşmış geleneksel bir ayakkabı yapım sanatıdır. Tamamen doğal malzemeler kullanılarak, ustaların uzun yıllar süren tecrübesiyle hazırlanan yemeni ayakkabılar, keçi ve manda derilerinden üretilir, kimyasal işlem görmez. Bu özellikleriyle hem sağlık açısından avantajlı hem de sürdürülebilir bir üretim modeli olarak dikkat çeker.
Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa ve Kahramanmaraş gibi şehirler, yemeniciliğin yoğun olarak yapıldığı ve kültürel mirasın yaşatıldığı merkezler arasında yer almaktadır.
Teknoloji ve Seri Üretimin Getirdiği Zorluklar
Günümüzde ayakkabı sektöründe görülen hızlı üretim ve maliyet odaklı yaklaşım, geleneksel yemeniciliğin varlığını tehdit ediyor. El işçiliğine dayanan ve detaylı ustalık gerektiren yemeni üretimi, zamana yayılan ve ekonomik anlamda yüksek maliyetli bir süreç. Bu nedenle seri üretimle rekabet edemeyen yemenicilik, talebin azalmasıyla birlikte gerileme sürecine girmiştir.
Mesleğin Sürdürülebilirliği ve Ustalık Kuşağı
Yemeniciliğin geleceği, usta-çırak ilişkisine dayanmaktadır. Ancak mesleğin genç nesiller tarafından tercih edilmemesi, ustaların yaşlanması ve çırak bulamaması, zanaatın sürekliliğini tehdit eden en önemli faktörlerdir. Atölyelerin sayısının hızla azalması, geleneksel üretimin yok olma tehlikesini artırmaktadır.
Kültürel Mirasın Korunması İçin Adımlar
Yemenicilik, Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras listesinde yer almakla birlikte, bu mirasın korunması ve yaşatılması konusunda uygulamada karşılaşılan zorluklar sürmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı başta olmak üzere ilgili kurumlar, çeşitli projelerle yemeniciliğin tanıtımını ve desteklenmesini hedeflemektedir. Ancak ekonomik desteklerin yetersizliği ve kapsamlı strateji eksikliği, sürecin ilerlemesini engellemektedir.
Yemenicilik sadece bir meslek dalı değil; Anadolu'nun zanaatkârlık kültürünü, estetik anlayışını ve sürdürülebilir üretim bilgisini yansıtan bir yaşam biçimidir. Her bir yemeni, bölgesel kimliği ve kültürel mirası taşıyan eşsiz bir üründür. Bu nedenle mesleğin korunması, yalnızca ekonomik bir gereklilik değil, aynı zamanda kültürel bir sorumluluktur.
Geleceğe Yönelik Öneriler
Uzmanlar, geleneksel el sanatlarının korunması ve yaşatılması için;
Meslek liseleri ve halk eğitim merkezlerinde yemenicilik gibi zanaatlara yönelik eğitim programlarının yaygınlaştırılması,
Üreticilere yönelik mali destek ve teşvik mekanizmalarının güçlendirilmesi,
Toplumsal farkındalığın artırılması ve yerli üretime yönelik tüketici bilincinin geliştirilmesi, gibi somut adımların atılması gerektiğini vurgulamaktadır.
