Ticari Hayat gazetemizin yazarlarından tarihçi Hüseyin Alpaslan, Milli Mücadele’nin ilk adımı olan 19 Mayıs 1919’a kadar gelen büyük süreci tüm detaylarıyla kaleme aldı.
İşte 19 Mayıs 1919’a gelen sürecin tarih tarih tüm detayları...
Mustafa Kemal Paşa, 10/11 Kasım gecesi Adana’dan yola çıkarak 13 Kasım 1918 tarihinin sabahında İstanbul’a ulaşmıştır. Kaderin cilvesine bakın ki aynı gün İtilaf Devletleri Kara ve Deniz kuvvetleri ile İstanbul’u fiilen işgal etmişlerdir.
Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir müddet kaldıktan sonra Anadolu’ya geçerek düşmanın gücünün ulaşamayacağı bir bölgede, Türk kuvvetlerini toplayarak milli mücadeleyi başlatma kararını vermiştir.
Mustafa Kemal Paşa ulusal direnişi ve savaşı yurt sathında başlatmak için Anadolu’da şartların olgunlaşmasını beklemiş ve çalışmalarını bu doğrultuda yapmıştır. Öncelikli olarak Anadolu’da bulunan askeri güçlerin bir denetim altına alınmasını istemiştir. Mayıs ayına gelmeden birçoğu gizli yapılan görüşmeler ve çalışmalar neticesinde;
-Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy 15’inci ve 20’nci Kolordu Komutanlıklarına atanmışlardır.
-Rauf Orbay, Ege Bölgesi’ne geçerek Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini örgütlemek ve oradan Anadolu’da Mustafa Kemal’e katılmak üzere askerlik mesleğinden istifa etmiştir.
-1’inci Ordu Müfettişliğine Fevzi Çakmak Paşa, 2’nci Ordu Müfettişliğine Mersinli Cemal Paşa ve 9’uncu Ordu Müfettişliğine Mustafa Kemal Paşa atanmıştır.
-İstihbarat ve haberleşmenin can alıcı önemini çok iyi bilen Mustafa Kemal Paşa, İstanbul ve Anadolu’da haberleşme ve istihbarat ağlarını kurmuştur.
-Mustafa Kemal Paşa’nın, yetki kararnamesinin hazırlanmasının ardından 9’uncu Ordu Müfettişliğine Atama Kararnamesi, Harbiye Bakanı ve Sadrazam tarafından 19 Nisan 1919 tarihinde imzalanarak Padişaha sunulmuş ve 30 Nisan 1919 günü Padişah tarafından onaylanmıştır.
Şimdi, Atama Kararnamesinin onaylandığı günden sonra Mustafa Kemal Paşa’nın 16 Mayıs 1919 tarihine kadar yaptıklarının günlüğünü göreceğiz;
1 Mayıs 1919 Perşembe
Mustafa Kemal Paşa, Albay Kazım Dirik’in evine uğradı ve Kurmay Başkanlığını teklif etti. Albay Kazım Dirik büyük bir memnuniyetle görevi kabul etmiştir.
2 Mayıs 1919 Cuma
Mustafa Kemal Paşa, Nişantaşı’ndaki Dışişleri Konağı’nda Damat Ferit Paşa ile görüşmüştür. Ardından Mustafa Kemal Paşa, Şişli’deki evine geçerek yaveri Cevat Abbas’la beraber yeni atandığı görev sırasında yanında bulunacak, kendisini anlayacak, samimiyetle bağlanacak ve maksadına hizmet edecek subay ve yaverlerini tespit için bir uğraşı ve arayışa girmiştir.
Aynı gün Paris’te; İngiltere, Fransa ve ABD; İtalya’dan gizli olarak İzmir’in Yunanlılara verilmesini görüşmüşlerdir.
3 Mayıs 1919 Cumartesi
Mustafa Kemal Paşa, Harbiye Bakanı Şakir Paşa ile görüşmüştür. Aynı gün, 12 Nisan’da İstanbul’dan ayrılan 15’inci Kolordu Komutanı Kazım Karabekir’in Erzurum’a ulaştığını haber almıştır.
4 Mayıs 1919 Pazar
Mustafa Kemal Paşa’nın ataması Osmanlı Bakanlar Kurulu’nda görüşe açılmıştır. Sadrazam Damat Ferit, atamayı Padişah’ın istediğini söyleyerek karşı çıkanları yatıştırmıştır. Mustafa Kemal, Babıali’de atama ile ilgili görüşme yapılırken, gerektiğinde Bakanlar Kurulu’na görüşlerini bildirmek üzere Sadrazamlık bekleme salonunda hazır bulunmuştur.
5 Mayıs 1919 Pazartesi
Mustafa Kemal Paşa’nın Atama Kararnamesi Resmî Gazete olan Takvim-i Vekayi’de yayınlanmıştır. Harbiye Bakanlığı’nın Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği atama yazısı Mustafa Kemal Paşa’ya tebliğ edilmiştir.
6 Mayıs 1919 Salı
Atama Kararnamesi ile yetkileri belirleyen yönetmelik Mustafa Kemal Paşa’ya bir yazı ile bildirilmiştir. Kurmay Başkanı Albay Kazım Dirik tarafından İtilaf Devletleri ile yapılan anlaşmalar ve alınan kararlar Dışişleri Bakanlığı’ndan, görev alanına giren bölgenin krokisi İçişleri Bakanlığı’ndan ve 6 adet resmi mühür Savaş Bakanlığı’ndan istenmiştir.
7 Mayıs 1919 Çarşamba
Mustafa Kemal Paşa’nın atama kararı ve yetkileri Savaş Bakanlığı tarafından görev alanına giren 3, 13 ve 15’inci Kolordulara bildirilmiştir.
8 Mayıs 1919 Perşembe
Mustafa Kemal Paşa’nın atama kararı, görev ve yetkileri Anadolu’da bulunan Mülki ve Askeri bütün kurumlara bildirilmiştir. Mustafa Kemal, Kurmaylarıyla Şişli’deki evinde toplantı yaparak temaslarda bulunmuştur.
9 Mayıs 1919 Cuma
Mustafa Kemal Paşa, Albay İsmet İnönü’yü evinde ziyaret etmiştir. Bugün görev alanında bulunan şehirlerdeki Kolordu Komutanlarına ve Mülki makamlara yazılar göndermeye başlamıştır.
10 Mayıs 1919 Cumartesi
Mustafa Kemal Paşa, Albay Kazım Dirik’le Şişli’deki evinden yazışmalarına devam etmiştir. Anadolu’ya geçmeden önce bölgede görev yapanların ve çetelerin (Müslüman, Rum ve Ermeni) durumları, sayıları ve yerleri hakkında bilgi edinmek maksadıyla Sivas Valisi, Canik Sancak Amiri ve 3’üncü Kolordu Komutanlığı’ndan gerekli çalışmaların yapılması istenilmiştir.
11 Mayıs Pazar
Mustafa Kemal Paşa, Sadrazam Damat Ferit tarafından Nişantaşı’nda verilen yemeğe gitmiştir. Davette Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa’da hazır bulunmuştur. Yemekte Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun ve çevresinde asayişi bozan çeteler hakkında yapacağı işler konuşulmuştur.
12 Mayıs Pazartesi
Ataması yapılan Mustafa Kemal Paşa, Padişah tarafından kabul edilmiştir. Karadeniz bölgesinde Rumların şikayetleri üzerine İngilizlerden baskı gören Padişah, şikâyete bahis olunan olayların bastırılıp asayişin düzene girmesiyle, İngilizlerin memnuniyetini kazanarak diğer işgal güçlerinin yurttan çıkartılacağına inanmıştır.
Padişah, bu düşüncelerle Mustafa Kemal Paşa’ya “Paşa Paşa! Devleti kurtarabilirsin!” demiştir. Mustafa Kemal, “Elimden gelen hizmette kusur etmeyeceğime inanabilirsiniz” şeklinde cevap vermiştir.
13 Mayıs 1919 Salı
Mustafa Kemal Paşa, 9’uncu Ordu Karargahında görevli olanların üç aylık maaşlarının peşin ödenmesini, olağanüstü masraflar için bir miktar ödenek, iki binek otomobil verilmesini ayrıca karargâhın seferi sayılmasını, istekleri yerine getirilip tamamlandıktan üç gün sonra yola çıkacağını Savaş Bakanlığı’na bildirmiştir.
14 Mayıs 1919 Çarşamba
Mustafa Kemal Paşa’nın isminin en başta yazılı olduğu vize istek talebi İngiliz İrtibat Bürosuna Savaş Bakanlığı’nca gönderilmiştir. Vize işlemleri devam ederken Mustafa Kemal Paşa, Samsun’da bulunan 3’üncü Kolordu’ya şifreli bir telgraf çekerek 16 Mayıs’ta beraberinde 23 subayla hareket edeceğini, geçici yer ayarlanmasını istemiştir.
Mustafa Kemal Paşa ve Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa, Damat Ferit’in konağında Mustafa Kemal’in görevi ve kumanda edeceği bölge hakkında görüşmüşlerdir. Damat Ferit’in Samsun’da ne yapacağı sorusuna karşılık Mustafa Kemal Paşa, yerinde incelemeler yaptıktan sonra kararını vereceğini söylemiştir.
15 Mayıs 1919 Perşembe
Yarın Samsun’a gidecek olan Mustafa Kemal Paşa veda ziyaretleri yapmıştır. Cevat ve Fevzi Paşa’ları ziyaretten sonra Babıali’ye gittiğinde İçişleri Bakanı Mehmet Ali Bey’den İzmir’in işgal edildiğini öğrenmiştir. İzmir’e Yunan askeri çıkmaya başlamıştır., İzmir’in işgaline “küstahlık, protesto edeceğiz” diyen İçişleri Bakanı’na cevap veren Mustafa Kemal Paşa, “Belki daha kesin tedbirler düşünülebilir” demiştir. Aynı gün Padişah’la görüşerek veda etmiştir.
16 Mayıs 1919 Cuma
Mustafa Kemal Paşa, sabah evinden ayrılacağı sırada Rauf Orbay yanına gelerek bindiği vapurun Karadeniz’de batırılacağını, güvenilir bir kaynaktan haber aldığını, dikkatli olmasını söylemiştir. Kurtuluş Savaşı’nın mihenk noktalarından olan bugün; Mustafa Kemal Paşa, Kızkulesi açıklarında Kavaklar mevkiinde Bandırma vapuruna binerek yola çıkmıştır. Savaş Bakanlığı’na 23 kişinin ismi verildiği halde Mustafa Kemal Paşa ile beraber vapurda bulunanların sayısı 19 kişidir.
ABD’li diplomat ve asker olan Charles H. Sherill, 15 Mayıs 1919 günü İzmir’in işgali ile 16 Mayıs 1919 tarihinde Mustafa Kemal’in Samsun’a hareket ettiği tarihlerin, Türk Milletinin talihine yön vermiş tarihler olduğunu söyleyerek kitabında şöyle yazmıştır; “Talih bir taraftan Yunanlıları İzmir’e çıkarırken, öbür taraftan onlara karşı koyacak Mustafa Kemal’i Samsun’a getiriyordu.”
Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da 9’uncu Ordu Müfettişi olarak Samsun’a çıktığında sokaklarda İngiliz işgal askerleri ile Rum Pontus çeteleri dolaşmaktaydılar. Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya ayak basar basmaz işgale karşı örgütlenmenin bir merkezde hızla oluşturularak ulusal direnişin başlatılmasını tasarlamıştır. Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıkmasından sonra İngiliz istihbarat servisi tarafından takip edilerek yaptıkları izlenmiştir. Yaptığı işler, görüşmeler ajanlar tarafından rapor olarak İngiliz yönetimine bildirilmiştir.
İstanbul’dan hareket etmeden önce Rauf Orbay tarafından yapılan uyarı ile İngilizlerin yapacağı takipten haberdar olan Mustafa Kemal Paşa, Samsun’da akıllı ve stratejik hareket ederek ilk başlarda İtilaf Devletleri ile sorun yaşamaktan kaçınmış, yazışmalarında ve beyanlarında Padişah ve Halifelik makamlarına bağlı olduğunu ifade etmiştir.
25 Mayıs gününe kadar Samsun’da kalan Mustafa Kemal Paşa, yaptığı görüşmelerden ve bulunduğu ortamdan istediğini elde edememenin huzursuzluğu ile Samsun’dan ayrılarak Havza’ya geçmiştir. Mustafa Kemal Paşa, Havza’da bulunduğu süre içerisinde, ordunun depolarından silah dağıtarak, Havza halkını işgale karşı yüreklendirmiş ve 29 Mayıs’ta Kolordu Komutanlarına gizli bir telgraf göndererek yurdu savunmak için savaş hazırlıklarına başlamalarını istemiştir. İngiliz raporlarının olumsuz etkisiyle İstanbul Hükûmeti’nin Harbiye Nezareti tarafından İstanbul’a çağrılan Mustafa Kemal Paşa, Havza’da güvende olmadığını anlayarak 8 Haziran’da Amasya’ya hareket etmiştir. Havza’dan ayrılmadan önce bölgenin ileri gelenlerini toplayarak işgale karşı neler yapacaklarını izah ederek görüşlerini almıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın amacı Millî Mücadelenin her safhasını halka dayandırmaktır.
Mustafa Kemal Paşa, 13 Haziran’da Amasya’ya ulaştığında kendisini karşılayan kalabalık bir halk topluluğu bulmuştur. Karşılayanlar arasında bulunan Müftü Hacı Tevfik Efendi; “Paşam bütün Amasya emrinizdedir” demiştir. Mustafa Kemal Paşa ise yaptığı konuşmada;
“Memleket elden gidiyor, eğer düşman Samsun’a ayak basacak olursa, çarıklarımızı giyip dağlara çıkmamız, vatan toprağını son parçasına kadar savunmamız gerekecek.” diyerek topluluğa hitap etmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya geçmesiyle beraber yurtsever arkadaşlarıyla birlikte Türk Milletine önderlik yaparak ve Türk Ulusunun sonsuz kabiliyetine inanarak Millî Mücadeleyi başlatmış; 3 yıl, 3 ay, 20 gün süren olağanüstü mücadeleler sonucunda 9 Eylül 1922 günü düşmanı denize dökmeyi başarmış ve Türk Milletini İstiklaline kavuşturmuştur.
Hüseyin Alpaslan
Tarihçi-Yazar
Kaynak: Hüseyin Alpaslan, Millî Mücadele Döneminin Mihenk Taşları, Gece Kitaplığı, 2021, s.17-24,31-32.
