SALİH DEMİRELLİ
Her yıl, yeni yıla geçiş aşamasında asgari ücret fiyatlarında değişme ve artırma gibi durumlar yaşanır. Asgari Ücret Belirleme Komisyonu bu sene de toplanarak 2024 asgari ücret fiyatını belirlemeye çalışıyor. Tüm çalışanların gündeminde olan asgari ücret, insanların aklında asgari ücret nedir, kimlere verilir ve nasıl belirlenir gibi sorular uyandırmaktadır. Bu yıl da merak konusu olan asgari ücret ile ilgili, merak edilen soruları sizler için yanıtladık ve derledik.
Asgari Ücret Nedir?
Asgari ücret, bir çalışanın gıda, konut, ulaşım, sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere belirlenen en düşük ücrettir. Temelde, asgari ücret bir işçinin alabileceği minimum maaşı ifade eder ve gelir dağılımının adil bir şekilde yapılabilmesi için uygulanan bir birimdir.
Bu ücret, bir kişinin temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere düzenlenir ve devlet tarafından her yıl güncellenir. Asgari ücretin altında bir ücret ödenmesi yasaktır. Asgari ücret uygulaması, 1890'da Yeni Zelanda ve Avustralya'da başlamış, Avrupa'da 1900'lerde yaygınlaşmıştır. Türkiye'de ise 1936'da başlamış, 1951'de uygulamaya geçmiştir. Asgari ücretin belirlenmesinde öncelikle mahalli komisyonlar görev alırken, 1967'den itibaren Asgari Ücret Tespit Komisyonu bu işlevi üstlenmiştir.
Başlangıçta bölgesel asgari ücret hesaplamaları yapılmış, ancak 1969-1974 arasında sanayi ve tarım sektörleri için tek bir asgari ücret belirlenmiştir. 1989'dan itibaren tarım-sanayi faktörü kaldırılarak tek asgari ücret uygulamasına geçilmiştir. Bu düzenleme günümüzde de geçerlidir.
Kimlere Verilir?
Asgari kelimesi genellikle "en düşük" olarak tanımlanır. Asgari ücret, herhangi bir iş sektöründe çalışanlara yasal olarak ödenmesi gereken en düşük ücreti ifade eder. Bu ücret miktarı, yasal düzenlemelerle belirlendiği için işverenler, çalışanlarına bu miktarın altında maaş ödeme yetkisine sahip değillerdir.
Asgari ücret, 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olan iş kollarını veya çalışanları değil, tüm iş kollarında çalışan her türlü işçiyi kapsar, bu durum ilgili yönetmelikte açıkça belirtilmiştir. Sigortalı çalışanların alabileceği en düşük maaş tutarı, yasal belgeler ve düzenlemeler temel alınarak belirlenir.
Nasıl Belirlenir?
Asgari ücret, çalışanlara ödenen en düşük emek satış bedelidir ve yasal olarak belirlenmiş en alt limiti temsil eder. Ülkemizde standart çalışma saati 45 saattir ve her çalışana bir gün yasal izin hakkı tanınmıştır. Asgari ücret hesaplanırken günlük çalışma süresi 7,5 saat olarak değerlendirilir. Belirlenen günlük ücret, saat başına, parça başına, haftalık, aylık veya işin miktarına göre çeşitli ödeme yöntemlerine göre ayarlanır.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, ekonomik şartlar ve alım gücü göz önüne alınarak asgari ücreti belirler. Bu 15 üyeden oluşan komisyon, çalışmalarını tamamladıktan sonra bakanlıkta bir toplantı düzenler. Oy çokluğu sağlanamazsa, önceden tespit edilmiş komisyon başkanının teklifi kabul edilir.
Asgari ücret hesaplanmasında önemli bir faktör de yoksulluk sınırıdır, bu sınır bir vatandaşın temel ihtiyaçlarının toplamını ifade eder. Sendikalar, anayasada yer alan geçim sınırının altında bir ücret talep etmezken, bazıları günün şartlarına göre açlık sınırını belirleyerek taleplerini dile getirir. Komisyon, bu talepleri dikkate alarak ücret politikasını oluşturur. Asgari ücretin belirlenmesinden sorumlu Asgari Ücret Komisyonu, her yıl belli kriterlere göre toplanarak bir sonraki yılın asgari ücretini belirler. Bu süreç, başkan, üyeler, raportörler ve kapsama giren diğer kişilerin gizlilik yükümlülüğü altında gerçekleşir.
