Türkiye’de sık kullanılan “Ceviz ağacının altında oturulmaz, adamı erken öldürür” sözü, uzun yıllardır toplumda yer etmiş bir inanışı ifade eder.
İlk bakışta bu inanış, başa düşecek bir cevizin tehlike yaratacağı düşüncesiyle ilişkilendirilebilir ancak bilimsel veriler, bu ifadenin kökeninin ceviz ağacının çevresine yaydığı kimyasal maddelerle bağlantılı olabileceğini göstermektedir.
Doğadaki bazı bitkiler, çevrelerindeki diğer türlerin büyümesini engelleyen kimyasallar salgılar. “Allelopati” olarak adlandırılan bu süreç, bitkinin yaşam alanını koruma mekanizmasıdır.
Ceviz ağacı da allelopatik özellikleriyle bilinir. Siyah ceviz ağacının köklerinden salgılanan juglon adlı kimyasal madde, çevredeki toprağa yayılarak bazı bitkilerin çimlenmesini ve gelişimini baskılar. Juglonun yoğun bulunduğu alanlarda bitkiler sararır, solar ve zamanla tamamen ölür.
Lahana, domates, patates gibi sebzeler ile elma ve porsuk gibi bazı ağaç türleri juglona karşı oldukça hassastır. Bu nedenle ceviz ağaçlarının yakınına bu tür bitkilerin dikilmesi önerilmez.
Juglonun Etkileri ve Kalıcılığı
Ceviz ağaçlarının yapraklarında, gövdelerinde ve köklerinde bulunan juglon, toprağa geçerek yıllarca etkisini sürdürebilir. Ağaç kesilse bile kökler çürürken juglon salmaya devam eder ve bu toksik etkiyi tamamen ortadan kaldırmak neredeyse imkânsızdır.
Bu nedenle ceviz ağacının bulunduğu alanlarda bahçe düzenlemesi yapılacaksa, juglona dayanıklı türlerin tercih edilmesi en güvenli yöntem olarak belirtilmektedir.
Ceviz Ağacı Altında Oturmak İnsanlar için Zararlı mıdır?
Türkiye’de yaygın olarak yetişen adi ceviz (Juglans regia) da juglon üretir; fakat bu miktar Kuzey Amerika kökenli kara ceviz (Juglans nigra) türüne göre daha düşüktür. Dolayısıyla adi ceviz altında oturmak, sanıldığı gibi ölümcül bir risk taşımaz.
Bazı araştırmalar, juglonun yoğun bulunduğu alanlarda uzun süre bulunmanın hafif baş ağrısı, halsizlik veya rahatsızlık hissi gibi geçici etkiler oluşturabileceğini öne sürer ancak bu etkiler kesinleşmiş bilimsel kanıtlara dayanmaz daha çok gözlemsel verilere dayalıdır.
Alerjik bünyesi olmayan kişiler için ceviz ağacı altında oturmak ciddi bir sağlık riski oluşturmaz. Kırsal bölgelerde yaşayan insanlar zaten günlük yaşamlarında bu ağaçla sık sık temas hâlindedir.
