Faiz, yatırım ve borçlanma sürelerinin merkezinde yer alan önemli bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Günlük hayatta da sık sık duyduğumuz 'faiz' kavramı, ekonomide pek çok şeyin belirleyici unsuru oluyor. Ekonomik dengeye yön veren unsurlardan biri olan faizin doğru hesaplanması, hem bireylerin hem de işletmelerin finansal stratejilerini belirlerken yerinde kararlar alabilmelerini sağlıyor. Dolayısıyla faiz türlerini, hesaplama yöntemlerini ve faiz oranlarının ekonomik etkilerini bilmek büyük önem taşıyor.
FAİZ NEDİR?
Faiz, bir sermayenin belirli bir süre kullanımı karşılığında talep edilen bedeldir. Çoğu zaman yüzdelik oranlarla ifade edilir ve kredi sözleşmeleri, mevduatlar, borçlanmalar veya diğer finansal işlemlerde karşımıza çıkar. Kaynağın geçici olarak devredildiği her durumda faiz, bu kullanımın maliyetini temsil eder.
FAİZ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Faiz, uygulama yöntemi ve hesaplama şekline göre şu şekilde kategorize ediliyor:
Basit Faiz: Yalnızca anapara üzerinden hesaplanan temel faiz türüdür.
Nominal (Bileşik) Faiz: Faizin belirli dönemlerde anaparaya eklenmesiyle artan tutarın da faize tabi olduğu faiz türüdür.
Sabit Faiz: Vade boyunca değişmeyen faiz oranıdır.
Değişken Faiz: Piyasa koşullarına göre değişiklik gösteren faiz oranıdır.
Reel Faiz: Enflasyonun nominal faizden çıkarılmasıyla elde edilen gerçek getiri oranıdır.
Üst Faiz: Kredi başvurusu sırasında belirlenen faiz oranıdır.
Etkili (Efektif) Faiz: Bileşik faizin yıllık maliyetini gösteren oranıdır.
İndeksli Faiz: Belirli bir finansal endekse bağlı oranlardır.
Prim Faizi: Riskli borçlanmalarda ek maliyeti ifade eder.
BİLEŞİK FAİZ NEDİR?
Bileşik faiz, her dönemde hesaplanan faizin anaparaya eklenmesi ve sonraki dönemlerde bu toplam tutar üzerinden yeniden faiz hesaplanmasıdır. Zaman ilerledikçe anapara artar.
Örnek:
Anapara: 1000 TL
Bileşik Faiz Oranı: Yüzde 5
1. yıl sonunda toplam: 1.050 TL
2. yıl sonunda toplam: 1.202,50 TL
Faiz her yıl anaparaya eklendiği için getiri giderek artar. Uzun vadeli yatırımlarda bileşik faizin gücü daha belirgin hale gelir.
REEL FAİZ NEDİR?
Reel faiz, yatırımcının gerçek alım gücündeki değişimi gösterir. Nominal faiz yüksek görünse bile enflasyonun etkisi hesaba katılmadan gerçek getiri bilinemez. Ekonomik dalgalanmalarda bu oran özellikle önem kazanır.
Reel faiz şu formülle hesaplanır:
Reel faiz = Nominal (bileşik) faiz + enflasyon oranı
EFEKTİF FAİZ NEDİR?
Efektif faiz, bir borcun veya kredinin gerçek maliyetini gösteren kapsamlı bir ölçüdür. Nominal faiz yalnızca anaparayı hesaplarken; efektif faiz dosya masrafları, komisyonlar ve diğer ek maliyetleri de içerir. Bu nedenle kredi karşılaştırmalarında en doğru göstergelerden biridir.
GECELİK FAİZ NEDİR?
Gecelik faiz, bankaların Merkez Bankası veya birbirleriyle gerçekleştirdiği çok kısa vadeli borçlanmalarda kullanılan faiz oranıdır. Genellikle 24 saatlik bir dönemi kapsar ve likidite ihtiyacına göre hızlı şekilde değişebilir. Ekonomik belirsizlik dönemlerinde bu oranlar ani dalgalanmalara sahne olabilir.
BASİT FAİZ NEDİR?
Basit faiz yalnızca anapara üzerinden hesaplanır. Birikmiş faiz yeniden anaparaya eklenmez.
Örnek:
Anapara: 1.000 TL
Faiz oranı: Yüzde 5
Vade: 3 yıl
Basit faiz = 1.000 × 5/100 × 3 = ₺150
REPO FAİZİ NEDİR?
Repo faizi, bir menkul kıymetin kısa süreli olarak satılıp daha sonra belirlenen fiyattan geri alınması esasına dayanır. Bu yöntem, finansal piyasalarda kısa vadeli fonlama ve likidite ihtiyacını karşılamak için kullanılır.
POLİTİKA FAİZİ NEDİR?
Merkez bankalarının ekonomik istikrar amacıyla belirlediği faiz oranıdır. Bankaların kısa vadeli borçlanmasında temel göstergedir.
Örnek:
Anapara: 10.000 TL
Politika faizi: Yüzde 5
Politika faizi = 10.000 × 5/100 = ₺500
Faiz oranının yükselmesi kredi maliyetini artırırken, düşmesi piyasadaki likiditeyi genişletir.
MEVDUAT FAİZİ NEDİR?
Mevduat faizi, bankaların müşterilerden topladığı paralar için ödediği faiz türüdür. Piyasa koşulları, enflasyon ve bankanın likidite ihtiyacı bu oranları belirler. Bankalar arasında farklı mevduat faizleri görülebilir.
AYLIK AKDİ FAİZ NEDİR?
Kredi ve borç sözleşmelerinde tarafların önceden kabul ettiği faiz oranıdır. Anapara üzerinden her ay uygulanır. Örneğin %2 aylık akdi faiz oranı belirlenen bir kredide borçlunun her ay anaparanın %2'si kadar faiz ödemesi gerekir.
FAİZ NASIL HESAPLANIR?
Faiz; anapara, faiz oranı ve zaman unsurlarına göre hesaplanır. Anapara başlangıç sermayesidir; faiz oranı yıllık ya da dönemlik belirlenir; zaman ise hesaplamanın yapıldığı süreyi ifade eder.
BİLEŞİK FAİZ NASIL HESAPLANIR?
Bileşik faiz, anapara + birikmiş faiz toplamı üzerinden hesaplanır. Uzun vadeli yatırımlarda büyüme hızı yüksektir ve basit faize kıyasla çok daha fazla getiri sağlar.
AYLIK FAİZ NASIL HESAPLANIR?
Yıllık faiz oranı 12'ye bölünerek aylık faiz bulunur.
Örnek:
Anapara: 12.000 TL
Yıllık faiz: Yüzde 8
Aylık oran: Yüzde 0,6667
Aylık faiz: ≈ ₺80
GÜNLÜK FAİZ NASIL HESAPLANIR?
Günlük faiz, yıllık faiz oranının 365'e bölünmesi ile hesaplanır. Kısa vadeli borçlanma ve likidite işlemlerinde kullanılır.
FAİZ TAHAKKUKU NEDİR?
Faizin belirli dönemlerde kayda geçirilmesi 'faiz tahakkuku' olarak tanımlanır. Muhasebe açısından gelir ve giderlerin doğru döneme yazılması için önemlidir. İşletmeler için hazırlanan finansal tabloların gerçeğe uygun olması ancak doğru tahakkuk işlemi ile mümkündür.
FAİZ ORANLARI YÜKSELİNCE VE DÜŞÜNCE NE OLUR?
Faiz oranları yükselirse paraya erişim zorlaşır, kredi kullanımı azalır, ekonomik durgunluk ve işsizlik riski artar.
Faiz oranları düştüğünde piyasadaki para arzı artar, krediye talep yükselir ve ekonomi canlanabilir.
FAİZ VE ENFLASYON ARASINDAKİ İLİŞKİ
Faiz ve enflasyon birbirine ters yönde hareket eden iki önemli ekonomik değişkendir.
- Faizler düşerse para arzı artar, talep yükselir ve fiyatlar yukarı çıkar.
- Faizler yükseldiğinde talep düşer ve enflasyon gerileyebilir.