16. yüzyıldan itibaren ekonomi literatürünün ana ilkeleri arasında bulunan Gresham Yasası, bir ekonomide eş zamanlı olarak iki farklı kalitede para bulunduğunda, düşük kaliteli paranın aktif dolaşımını sürdürürken yüksek kaliteli paranın halk tarafınca biriktirilip piyasadan çekilmesini kapsamaktadır.
Özetle “kötü para iyi parayı piyasadan kovar” biçiminde açıklanan bu durum, tüketici davranışlarının değer algısı üzerinden nasıl biçimleneceğini ifade etmektedir.
Yasa, nominal değerin yanı sıra, paranın içerdiği değer, satın alma gücü ve güven konusuna dair algıyı da ele alır. Bu sebeple Gresham Yasası, ekonomik sistemde meydana gelen değişikliklerin bireysel davranış eğilimlerini nasıl biçimlendirdiğini inceleyen önemli bir referans noktasıdır.
Gresham Yasası’nın Tarihsel Kökeni Nedir?
Gresham Yasası’nın başlangıcı 1500’lü yıllara, İngiltere’de kraliyet darphanesinin madeni paralarda gümüş oranını düşürdüğü döneme dayanmaktadır. Nominal değeri aynı kalan fakat içeriği zayıflatılmış paralar tüketiciyle buluşturulduğunda halk daha saf gümüş içeren eski paraları biriktirme yönünde karar aldı. Buna karşın düşük kaliteli yeni paralar daha hızlı biçimde dolaşıma girdi.
Ekonomist Sir Thomas Gresham, bu davranışın tesadüf olmadığını vurgulayarak yasayı sistematik bir ekonomik kural şeklinde tanımladı. Tarihsel kayıtlar, Roma’dan Osmanlı’ya birçok imparatorluğun benzer süreçlerle karşılaştığını gösterdi.
Enflasyon Dönemlerinde Daha Belirgin Hissediliyor
Gresham Yasası, modern ekonomilerde özellikle enflasyonun belirgin hissedildiği zamanlarda etkisini daha net gösterir. Yerel para biriminin değer kaybettiği şartlarda tüketiciler, tasarruflarını altın, döviz veya istikrar açısından daha güvenilir değerlendirdikleri finansal araçlarda tutmayı tercih etmektedir. Bu durum, yerel para biriminin çoğunlukla günlük alışverişlerde kullanılmasıyla meydana gelmektedir.
Ekonomistler, bu davranışın sadece kişisel alışkanlıklarla sınırlı olmadığını; tüketim tercihlerini, piyasalardaki işlem hacmini ve tasarruf eğilimlerini doğrudan etkileyen geniş çaplı bir ekonomik mekanizma oluşturduğunu vurgulamaktadır.
Dijital Çağda Kripto Varlıklar
Gresham Yasası’nın modern versiyonlarından biri kripto para piyasasında görülmektedir. Değerini daha istikrarlı koruduğu tahmin edilen kripto varlıklar cüzdanlarda bekletilirken, nispeten istikrarsız yüksek coin’ler işlemlerde daha sık kullanılmaktadır. Bu durum, yasayı dijital ekonomide de geçerli kılan davranışsal bir görünüme ulaştırır.
Analistler, yatırımcı psikolojisini anlamak ve hangi varlıkların güvenli liman olarak nasıl değerlendirildiğini anlamak açısından Gresham mekanizmasının yeni nesil piyasalarda da etkisini gösterdiği ifade edilmektedir.
Gresham Yasası Neden Hala Geçerliliğini Sürdürür?
Uzmanlar, Gresham Yasası’nın sadece para kalitesiyle değil, bunun yanı sıra ekonomik belirsizliklerin toplumda meydana getirdiği güven kaybını anlamak kapsamında da önemli olduğunu savunmaktadır.
Para politikasının sık değişim geçirdiği, enflasyon baskısının etkisini güçlendirdiği veya finansal risklerin yükseldiği zamanlarda tüketicilerin yüksek değer taşıdığına inandıkları varlıkları saklama eğilimi güçlenmektedir. Bu sebeple yasa, hem tarihsel hem güncel piyasalarda geçerliliğini sürdürmektedir.
Politika Yapıcılar Açısından Önemi Nedir?
Gresham Yasası para otoriteleri açısından da önemli bir uyarı mekanizması niteliği barındırmaktadır. Para arzındaki artış, madeni paraların içeriğindeki değişimler, banknot kalitesinin zayıflaması veya faiz politikalarındaki ani yön değişiklikleri, toplumsal para algısını tümüyle değiştirmektedir. Bu tür adımlar güven kaybına neden olduğunda, halkın iyi parayı saklama eğilimi güçlenerek, dolaşımdaki para kompozisyonunu bozabilmektedir.
Bu durum fiyat istikrarı, likidite ve ekonomik denge üzerinde baskı oluştururken, uzun vadede finansal kırılganlıkların artışına sebep olabilir.
