Günlük yaşamda çoğu kişinin deneyimlediği bir durum vardır: Bir kelimeyi art arda yüksek sesle söylediğimizde ya da zihnimizde tekrar ettiğimizde, o kelime bir süre sonra tanıdık olmaktan çıkar, anlamını kaybeder ve adeta rastgele harflerden oluşan bir dizge gibi görünür. Bilimsel literatürde bu olaya “semantic saturation”, yani anlamsal doygunluk adı verilir.
İnsanlar genellikle bu durumu “kelimeye yabancılaşma”, “kelimenin bir anda tuh aflaşması” ya da “sanki anlamı yokmuş gibi gelmesi” şeklinde tarif etmektedir.
Örneğin “kişi” kelimesini 10–15 kez arka arkaya tekrar ettiğinizde, bir anda kelimenin anlamı çözülür, sanki kişnemek ya da kişniş gibi başka kelimelerle akraba olup olmadığı karıştırılır ve zihinde kısa süreli bir boşluk hissi oluşur. Bu deneyim her gün yaşanmasa da tamamen doğal bir nörolojik süreçtir.
Beyinde Tam Olarak Ne Meydana Geliyor?
Washington Üniversitesi'nden Prof. Dr. David Balota, anlamsal doygunluğun nedenini nöral yorgunluk üzerinden açıklıyor. Balota’ya göre bu olay, bedensel yorgunlukla büyük benzerlik taşımaktadır. Balota, bu durumu “Bu durum herhangi bir sebeple yorulmak gibidir. Eğer bir dambılı sürekli kaldırırsanız bir noktadan sonra kaslarınız yorulur. Aynı şey sinir sisteminiz için de geçerlidir. Bir nöron sürekli aynı elektriksel uyarımı aldığında bir noktadan sonra ateşlemeyi sürdüremez.” sözleriyle açıklar.
Balota, nöronların tekrar uyarılabilmesi için kısa bir dinlenme süresine ihtiyaç duyduğunu, bu sırada kelimenin anlamının geçici olarak erişilemez hale geldiğini belirtmektedir. Beyin birkaç dakika içinde enerjiyi geri kazandığında kelimenin anlamı yeniden bütünleşir ve algı normal haline döner.
Ne Kadar Sürer?
Bu etkiden çıkış süresi kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürmektedir. Nöronların toparlanmasıyla birlikte anlamsal doygunluk ortadan kalkar ve kelime tekrar tanıdık hale gelir.
Gündelik Hayatta Neden Sık Yaşanır?
-
Düşüncelere dalarken bir kelimeyi zihinde fazla kurcalamak
-
Aynı sözcüğü yüksek sesle tekrar etmek
-
Yoğun zihinsel yorgunluk
-
Kelime çağrışımlarının artması
gibi durumlar anlamsal doygunluğu tetikleyebiliyor.
Uzmanlara göre bu fenomen tamamen normal ve sağlıklı bir bilişsel süreçtir. Beynin anlam ağları, kısa süreli aşırı yüklenmeye karşı kendini koruma mekanizması olarak kelimeyi geçici olarak “devre dışı” bırakır.
