Madeni paraların kenarları genellikle tırtıklıdır. Bu tasarımın kökeni, eski dönemlerde yaygın olan bir hileyi önlemeye dayanmaktadır.
Günümüzde madeni paralar artık değerli metaller içermese de, tırtıklı kenarlar hâlâ hem geleneksel bir miras hem de pratik bir yardımcı olarak işlev görmektedir.
Tarihte Madeni Paralar Nasıl Dönüşüm Geçirdi?
İlk madeni paralar, MÖ 600 civarında Lidya Krallığı’nda basılmıştır. Bu paralar oldukça basit tasarımlara sahipti. Antik Yunan ve Roma dönemlerinde ise karmaşık figürler işlenmiş, standart sikkeler ortaya çıktı. Ancak bu paralar tırtıklı kenarlara sahip değildi.
Zamanla bazı kişiler, paraların kenarlarından küçük miktarlar kazıyarak değerli metal parçalarını sessizce biriktirmeye başladı. Bu yöntem, ekonomide ciddi sorunlara yol açan “coin clipping” veya “coin shaving” olarak bilinen uygulamaya dönüştü. 16. yüzyıl Flaman ressam Quentin Matsys, eserinde bu durumu detaylı şekilde tasvir etmiştir.
Isaac Newton ve Tırtıklı Kenarların Doğuşu
Madeni paraların tırtıklı kenarlarının mucidi, bilim dünyasının en önemli isimlerinden Isaac Newton’dur. Newton, 1696 yılında İngiltere Kraliyet Darphanesi’nin başına geçtiğinde, para sisteminin ciddi bir kriz içinde olduğunu fark etti.
O dönemde tedavüldeki gümüş sikkeler, kenarlarından küçük parçalar kesilerek çalınıyor ve sahtecilik nedeniyle paraların ağırlığı azalıyor, değeri içindeki gümüşten düşük seviyelere düşüyordu. Newton, göreve gelir gelmez tedavüldeki tüm gümüş sikkeleri toplattı, eritti ve yerlerine daha dayanıklı, taklit edilmesi zor yeni sikkeler bastırdı.
Ayrıca sikkelerin kenarlarına tırtıklı desenler ekleyerek, paraların kenarından parça kesmeyi görünür ve zor hale getirdi. Günümüzde birçok madeni paranın yan yüzeyinde gördüğümüz tırtıklı desen, Newton’un bu yeniliğinin bir mirasıdır.
Tırtıklı Kenarların Günümüzdeki Kullanım İşlevi Nedir?
Teknoloji geliştikçe sahtecilikle mücadele yöntemleri de değişti. Madeni paraların değerli metal içermemesi, farklı güvenlik teknolojilerinin kullanılmasını beraberinde getirdi. Türkiye’de madeni paralarda manyetik özellikler, çok katmanlı metaller ve karmaşık geometrik desenler standart olarak uygulanır. Bu nedenle tırtıklı kenarlara ihtiyaç duyulmaz.
Bununla birlikte tırtıklı kenarlar, hem tarihsel bir miras hem de paraların kolayca tanınmasını sağlayan pratik bir yardımcı olarak günlük yaşamda hâlâ yerini korumaktadır.
