Gün içerisinde duyulan bir şarkının, tekrar tekrar zihinde çalması ve dilimize dolanması hemen herkesin yaşadığı bir durumdur. Bilim dünyasında bu olgu “earworm” olarak adlandırılır. Türkçeye “kulak kurdu” şeklinde çevrilen earworm, istenmedik biçimde bir melodi ya da şarkının zihinde sürekli dönüp durmasıyla tanımlanır.
Yapılan araştırmalara göre insanların yaklaşık yüzde 92’si hayatının bir döneminde bu deneyimi yaşamaktadır. Özellikle yaz aylarında popüler parçaların sıkça çalındığı kafeler, alışveriş merkezleri, radyolar ve sosyal alanlar earworm oluşumunu tetikleyen en yaygın ortamlardan biridir.
Earworm’un Bilimsel Tanımı Nedir?
Earworm, beynin sözel ve müzikal anıları işleyen mekanizmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Özellikle “çalışma belleği” içerisinde yer alan ve “fonolojik döngü” adı verilen sistem, kısa süreli işitsel verilerin depolanmasını ve tekrar edilmesini sağlar.
Bir şarkının zihne takılı kalmasının nedeni, bu hafıza döngüsünün tekrar tekrar aktive olmasıdır. Earworm genellikle birkaç dakika ile birkaç saat sürer ancak bazı bireylerde bu durum günler, hatta haftalar boyunca devam edebilir.
Sakız Çiğnemenin Etkisi
İngiltere’de Reading Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma, earworm’dan kurtulmanın basit yollarından birinin sakız çiğnemek olabileceğini ortaya koymuştur.
Psikolog Philip Beaman ve ekibinin yürüttüğü çalışmada, sakız çiğneyen öğrencilerin earworm deneyimlerinin daha az olduğu gözlemlenmiştir.
Bunun nedeni, sakız çiğnemenin konuşma ve şarkı söylemede kullanılan dil ve ağız kaslarını harekete geçirerek beynin müzikal tekrarları sürdürmesini zorlaştırmasıdır.
Dikkat Dağıtıcı Yöntemler Nelerdir?
Sheffield Üniversitesi’nden müzik psikoloğu Victoria Williamson ise earworm’u ortadan kaldırmak için dikkat dağıtıcı stratejilerin etkili olabileceğini belirtmektedir.
Bu yöntemler arasında başka bir şarkı dinlemek, şiir okumak, mantra söylemek ya da bir enstrüman çalmak yer almaktadır.
Aynı hafıza devresini işgal edecek yeni bir uğraş, akılda kalan melodiyi bastırarak earworm’un etkisini azaltabilir. Ayrıca günlük işlere odaklanmak veya zihinsel bir görevi planlamak da tekrar eden melodilerin etkisini hafifletebilir.
Earworm’un Müzikal Özellikleri
Durham Üniversitesi’nden müzik psikoloğu Kelly Jakubowski ve çalışma arkadaşları, 3.000 kişiyle yaptıkları araştırmada en çok earworm’a neden olan şarkıları incelemişlerdir.
Analizler, melodisi kolay hatırlanan, ritmik ve popüler parçaların daha sık earworm oluşturduğunu göstermektedir.
Ayrıca, tamamlanmamış şekilde hatırlanan şarkıların zihinde daha uzun süre kaldığı da belirlenmiştir. Bu durum “Zeigarnik etkisi” olarak bilinen, tamamlanmamış görevlerin tamamlanmış olanlara göre daha kalıcı olmasıyla açıklanır.
Uzmanların Önerdiği Çözüm Önerileri Nelerdir?
Earworm’u azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yönelik çeşitli öneriler bulunmaktadır:
-
Şarkının tamamını baştan sona dinlemek
-
Günlük hayata çeşitlilik katan yeni uğraşlar edinmek
-
Duruma fazla önem vermemek ve şarkıyı akışına bırakmak
-
Sakız çiğnemek
-
Dikkati yoğunlaştıracak zihinsel bir görevle meşgul olmak
Bunların yanı sıra, earworm’un özellikle düşük dikkat anlarında ortaya çıktığına dikkat çekilmektedir. Örneğin market sırasındayken telefonla uğraşmak, e-posta göndermek ya da makale okumak earworm’un etkisini azaltabilir.
Kalıcı Earworm Olgusu Nedir?
Bazı durumlarda bu yöntemlerin hiçbiri etkili olmayabilir. Bilimsel çalışmalar, aynı melodinin yıllar boyunca zihinde tekrarlandığını bildiren kişilerin varlığını ortaya koymuştur. Böyle durumlarda uzmanların önerisi, earworm’u bastırmaya çalışmak yerine onunla barışık yaşamayı öğrenmektir.
Zihinde dolaşan melodileri keyifli bir deneyim olarak görmek, bu olgunun olumsuz etkilerini en aza indirmeye yardımcı olabilir.
