Ankara Kültür Yolu Festivali kapsamında düzenlenen “Yaşayan Miras Forumu”, Türk halkbiliminin öncü isimlerinden Prof. Dr. Mustafa Muhtar Kutlu anısına gerçekleştirilen özel bir sergiyle açıldı. Forum, somut olmayan kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla alanın önde gelen kurum ve uzmanlarını bir araya getirdi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yaşayan Miras ve Kültürel Etkinlikler Genel Müdürlüğü, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi ve Somut Olmayan Kültürel Miras Derneği iş birliğiyle düzenlenen etkinlik, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) Konferans Salonu’nda başladı.
Sergiyle Açılış: “Sınırlar Çizilmeden, Duvarlar Örülmeden”
Forumun açılışında, merhum Prof. Dr. Mustafa Muhtar Kutlu’nun saha araştırmalarında çektiği fotoğraflardan oluşan “Sınırlar Çizilmeden, Duvarlar Örülmeden” başlıklı etnofotoğrafi sergi sanatseverlerle buluştu.
Sergide, özellikle Şavak aşiretinin göçer hayvancılık kültürünü belgeleyen fotoğraflar yer aldı. Kutlu’nun objektifinden yansıyan kareler, göçerlerin günlük yaşam pratiklerini, doğayla kurdukları ilişkiyi, toplumsal rolleri ve kültürel sürekliliği olduğu gibi yansıtıyor.
Çocukların oyunlarından kadınların peynir yapımına, sürülerin otlatılmasından geleneksel giysilere kadar birçok ayrıntının kaydedildiği kareler, Anadolu’nun kültürel zenginliğine dair güçlü bir bellek sunuyor.
Sergi panosunda yer alan tanıtım yazısında, fotoğrafların “sanal ve estetik kaygılardan uzak, yaşamın içinden bir dakika yansıtan belgeci etnoğrafik kareler” olduğu vurgulandı. Serginin, yalnızca geçmişin tanıklığını değil, aynı zamanda kültürel mirası geleceğe aktarma sorumluluğunu da hatırlattığı ifade edildi.
Halkbilimin “Muhtar Hocası”
1952’de Isparta’nın Uluborlu ilçesinde doğan Prof. Dr. Mustafa Muhtar Kutlu, halkbilim ve sosyal antropoloji alanında yaptığı araştırmalarla tanındı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nden mezun olduktan sonra farklı kurumlarda araştırmacı olarak görev yaptı, 1978’de Fırat Üniversitesi’nde akademisyenliğe başladı.
1985’te “Şavak Aşireti’nde Göçer Hayvancılık: Halkbilim Açısından Bir İnceleme” başlıklı teziyle doktorasını tamamlayan Kutlu, göçer kültür üzerine yaptığı saha araştırmalarıyla akademik dünyada öncü bir yere sahip oldu. Ankara Üniversitesi’nde doçent ve profesör unvanlarıyla akademik kariyerini sürdürdü ve 2019’da emekli oldu.
Kutlu, yalnızca akademik yayınlarıyla değil, aynı zamanda görsel etnografi yaklaşımıyla da Türkiye’de halkbilim çalışmalarına farklı bir boyut kazandırdı. Fotoğrafı bir belgeleme yöntemi olmanın ötesinde kültürel analiz aracı olarak değerlendirdi. Bu yaklaşımıyla hem öğrencilerine hem de meslektaşlarına ilham verdi.
Kültürel Mirasın Savunucusu
Prof. Dr. Mustafa Muhtar Kutlu, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) İhtisas Komitesi Başkan Vekilliği görevinde bulundu. Bu süreçte, Türkiye’nin kültürel mirasının korunması, kayıt altına alınması ve uluslararası platformlarda tanıtılması için önemli katkılar sundu.
Halkbilimi “sevgi disiplini” olarak tanımlayan Kutlu, öğrencilerine “Okumak, yazmak ve çalışmak dışında bir yol yok. Halkbilim, insanı ve kültürü sevmekle başlar” diyerek yol gösterdi. Emeklilik sonrasında da “Hocanın emeklisi olmaz” sözünü benimseyerek akademik çalışmalara devam etti, genç araştırmacılara rehberlik etti.
Belgeseller ve Ödüller
Kutlu, akademik yazılarının yanı sıra danışmanlığını yaptığı belgesellerle de geniş kitlelere ulaştı. 2002 yılında metin yazarlığını yaptığı “Bozkırın Sesi” belgeseliyle Sedat Simavi Ödülü’nü kazandı. Ayrıca danışmanlığını yaptığı birçok yapım, ulusal ve uluslararası festivallerde ödüller aldı.
Kutlu’nun çalışmaları, kendisine İhsan Hınçer Türk Halk Kültürüne Hizmet Ödülü (2002), Pertev Naili Boratav Halkbilim Ödülü (2014), Manas’ın Mirascıları Türk Dünyası Kültürüne Hizmet Ödülü (2018) ve HAMOY Halkbilim Ödülü (2022) gibi pek çok önemli ödül kazandırdı.
İlk Oturumda Mustafa Muhtar Kutlu’nun Bilimsel Mirası Ele Alındı
Forumun ilk oturumu “Mustafa Muhtar Kutlu ve Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları” başlığıyla gerçekleştirildi. Prof. Dr. Melike Kaplan’ın moderatörlüğünde yapılan oturuma, Doç. Dr. Pınar Kasapoğlu, Prof. Dr. Ezgi Metin Basat, Doç. Dr. Emine Çakır ve Dr. İskender Yıldırım katıldı.
Oturumda, Prof. Dr. Mustafa Muhtar Kutlu’nun halkbilim alanındaki öncü çalışmaları, somut olmayan kültürel miras araştırmalarına katkıları ve akademik mirası farklı yönleriyle ele alındı.
Yaşayan Miras Forumu’nda Türk Dünyası ile İşbirliği Vurgusu
Forum kapsamında düzenlenen “Somut Olmayan Kültürel Miras’ta Çokuluslu Türk Dünyası ile İşbirliği İmkânı” sempozyumunda ise önemli değerlendirmeler yapıldı.
Mustafa Muhtar Kutlu Rahmetle Anıldı
Forumun açılış konuşmasını yapan Prof. Dr. Metin Ekici, geçtiğimiz yıl aramızda olan ancak bu yıl vefatı nedeniyle katılamayan değerli bilim insanı Mustafa Muhtar Kutlu’yu rahmetle andı. Ekici, “Hocamızın bilgi ve birikimi Türk dünyası kültürüne ışık tutmaya devam edecek. Onu daima saygı ve minnetle hatırlayacağız” ifadelerini kullandı.
Ekici, konuşmasında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin önemine değindi. Türkiye’nin bu sözleşmeyi 2003’te imzaladığını, 2006 yılında ise taraf devlet olduğunu hatırlatarak, bu tarihten sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı ile üniversitelerin koordineli çalışmalar yürüttüğünü ifade etti.
2008 yılında TÜRKSOY işbirliğiyle Ankara’da düzenlenen uluslararası toplantının, Türk dünyası ülkeleri arasındaki işbirliğinin başlangıç noktalarından biri olduğunu hatırlatan Ekici, “Bu toplantılar devam etmiş ve ortak unsur dosyaları hazırlanarak UNESCO’ya sunulmuştur” diye konuştu.
Ortak Dosyalar İşbirliğini Güçlendiriyor
Ekici, somut olmayan kültürel miras alanında hazırlanan ortak dosyaların sadece mirası korumakla kalmadığını, aynı zamanda Türk dünyası ülkeleri arasındaki ilişkileri de güçlendirdiğini vurgulayarak, “Ortak başvurular, ortak değerlerimizi görünür kılıyor. Bu süreçler kardeş ülkeler arasındaki bağları da kuvvetlendiriyor” ifadelerini kullandı.
UNESCO Listelerine Kayıtlı Unsurlar
Prof. Dr. Ekici, Türk Cumhuriyetlerinin UNESCO listelerine kaydettirdiği unsurlara dair sayısal verileri de paylaştı:
-
Azerbaycan: Çok sayıda öge
-
Kazakistan: 13 öge
-
Kırgızistan: 15 öge
-
Özbekistan: 16 öge
-
Türkiye: 28 öge
-
Türkmenistan: 9 öge
Ekici, “Genel tabloya baktığımızda Türk Cumhuriyetleri UNESCO listelerine toplam 72 unsur kaydettirmiştir. Bunun 22’si çok uluslu dosya olarak sunulmuştur. Bu tablo, ortak mirasımızın zenginliğini ve işbirliği potansiyelimizi açıkça göstermektedir” dedi.
“İşbirliği Artarak Devam Etmeli”
Konuşmasını işbirliğinin önemini vurgulayarak tamamlayan Ekici, “Ortak mirasımızı yaşatmak ve gelecek kuşaklara aktarmak için bu işbirliğinin artarak devam etmesi en büyük temennimizdir” ifadelerini kullandı.
Sempozyumda ayrıca Prof. Dr. Ali Duymaz, Prof. Dr. Dilaver Düzgün ve Doç. Dr. Dilek Türkyılmaz da değerlendirmelerde bulundu.
