Türkçede “faka basmak” deyimi, tarihsel ve etimolojik açıdan dikkat çekici bir kökene sahiptir.
Günümüzde tuzağa düşmek veya kandırılmak anlamında kullanılan deyimdeki “faka” sözcüğü, ilk bakışta Yunancadaki “faka/fakas” kelimesiyle ilişkilendirilir. Yunancada bu kelime “fare kapanı” anlamına gelmektedir. Ancak Türkçedeki kullanım biçimi, kelimenin Yunancadan doğrudan alınmadığını göstermektedir. Zira yönelme hali eki (-a/-e) ile kullanılan bu sözcüğün, Türkçeye Yunancadan değil, tam tersine Yunancaya Türkçeden geçmiş olması daha olasıdır.
Arapça ve Semitik Dillerle Bağlantısı Nedir?
Etimolojik veriler, kelimenin asıl kökeninin Arapçaya dayandığını göstermektedir. Arapçada “fah” kelimesi “kapan, tuzak” anlamında kullanılmaktadır. Benzer biçimde İbranicede “pah” ve Aramicede aynı sesle kullanılan sözcük de “kapan” anlamına gelmektedir.
Arapçada “p” sesinin bulunmaması nedeniyle, “pah” kelimesinin “fah” olarak telaffuz edilmesi dilin doğal yapısıyla uyumludur.
Antik Mısır Diline Uzanan İzler
Daha eski kaynaklarda, Antik Mısır dilinde “ah” kelimesinin “tuzağa düşürmek” veya “kapan” anlamında kullanıldığına dair bilgiler bulunmaktadır.
Bu ilişkinin kesinliği tartışmalı olmakla birlikte, kelimenin tarihsel gelişiminin oldukça eski dönemlere kadar uzandığı görülmektedir.
Türkçedeki Kullanımı Nasıldır?
“Faka” sözcüğünün Türkçeye muhtemelen 14. veya 15. yüzyıldan sonra Arapçadan geçtiği değerlendirilmektedir. Yunancada bugün daha çok “fare kapanı” anlamıyla varlığını sürdürürken, Türkçede yalnızca “faka basmak” deyiminde yaşamaktadır. Türkçenin diğer lehçelerinde ya da erken dönem yazılı kaynaklarında bu sözcüğe rastlanmamaktadır.
20. yüzyılın başında Şemsettin Sami tarafından hazırlanan Kamus-ı Türki’de “fah” kelimesi “tuzak, kapan” olarak tanımlanmış, Türkçedeki “fak” kullanımının aslında bu kelimenin değişime uğramış biçimi olduğu belirtilmiştir.
