Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir.
Özgün coğrafi kökene sahip yemekler özellikle coğrafi işaret tescili almış ürünler, bölge imajını güçlendirerek, markalaşmayı ve bölgesel turizmin güçlendirilmesini sağlamaktadır. Bu durum özellikle bölgesel/yerel yemekler ve bu bölgelere merak duyan bireyler açısından büyük önem taşımaktadır. Ayrıca bölgedeki yöresel ürün potansiyelinin varlığı, bölgesel ve kırsal kalkınmaya katkı sağlamaktadır.
İşte coğrafi işaret tescili almış bazı yiyecekler:
Edirne – Tava Ciğeri: Edirne'nin meşhur tava ciğeri, dana ciğerinin ince dilimler halinde doğranıp unla bulanarak kızartılmasıyla yapılan bir yemektir. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır. Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de de tarifi vardır.
Kocaeli - Pişmaniye: Anadolu'nun hemen hemen her yöresinde bulunmakla beraber, Kocaeli ilinde yapılan şekli ün kazanmıştır. Çok miktarda üretilip satıldığı için Kocaeli ilinde bulunan İzmit kentine özgü yiyeceklerden sayılmış ve 2010 yılında “İzmit Pişmaniyesi” olarak coğrafi işaret almıştır.
Adapazarı – Kabak Tatlısı: Adapazarı'na özgü kabak tatlısı, kabak dilimlerinin şerbet ile pişirilmesiyle hazırlanan bir tatlıdır. Beyaz kestane kabağı kullanılarak yapılır. Pişirildikten sonra fırınlanarak ya da fırınlanmadan tüketime sunulabilir. Üzerine tahin, kaymak ve ceviz dökülür.
Adapazarı kabak tatlısı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Muğla – Muğla Saraylısı: Uzun yıllardır Muğla Yöresinde köy evlerinde üretimi yapılan ve severek tüketilen Muğla Saraylısı, hamurun açılarak yufka haline getirilmesi, iç malzeme olarak Menteşe yöresinin cevizi kullanılması, kendine özgü yuvarlak şekil verilmesi, pişirilmesi ve şerbetlenmesi basamakları ile üretilen yöreye özgü bir tatlı türüdür.
Muğla'ya özgü bir tatlı çeşidi olan Muğla Saraylısı, yaklaşık iki yüz yıllık bir geçmişe sahiptir. Kentin sosyal hayatında büyük bir yeri bulunan ve geleneksel kız isteme âdeti içerisinde yer alan Muğla Saraylısı geleneği günümüzde hala devam etmektedir.
Muğla Saraylısı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Bursa - İnegöl Köfte: İnegöl köfte, Bursa'nın İnegöl ilçesinde yapılan ızgara köftedir. 19. yüzyılın sonlarında Balkanlardan İnegöl'e gelen Türk göçmen halkı tarafından bulunmuştur. Balkanlarda Ćevapi olarak bilinmektedir. Yuvarlak şekilde yoğrulur ve ızgarada pişirilir.
İnegöl köfte, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Afyon – Afyon Sucuğu: Afyon'un meşhur sucuğu, kırmızı etin baharatlarla yoğrulup kurutulmasıyla yapılan bir sucuktur.
Afyon sucuğu, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Eskişehir – Çi Börek: Çi börek; kıyma, soğan ve baharat karışımının açılmış yufkaya konulup yağda kızartılmasıyla yapılan geleneksel bir Kırım Tatar yemeğidir. 1860 Kırım Savaşı'nın da etkisiyle, göçmen Tatarlar tarafından Anadolu’ya getirilmiştir. Bu göçün önemli bir kısmını alan Eskişehir mutfağının parçası olmuştur.
Çibörek, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Ankara – Ankara Simidi: Ankara Simidi, Türkiye'nin diğer yörelerinde üretilen simitlere göre daha ince, daha küçük, yoğun pekmezli, koyu renkli bir simittir. Ankara Simidinin koyu rengi yanık olmasından değil, pekmezleme işleminin büyük bir ustalıkla yapılarak hamur üzerine yapışması sağlanan pekmezin yarattığı esmerlikten kaynaklanır.
Ankara Simidi, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Konya – Badem Helvası: Badem helvası, bir çeşit un helvasıdır. Anadolu Selçuklu Devleti ve Anadolu beylikleri zamanında düzenlenen tören ve özel günlerde hazırlanan bir helvadır. Malzemeleri badem (kabuksuz), tereyağı, zeytinyağı, un, şeker, gül suyu ve sudur.
Konya’nın badem helvası, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Kayseri – Kayseri Mantısı: Kayseri mantısı, ince hamurun içine kıyma ve baharat karışımı konularak yapılan bir çeşit mantıdır.
Kayseri ile özdeşleşen mantı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve 2009 yılında coğrafi işaret belgesi almıştır.
Yozgat – Arabaşı: Arabaşı çorbası, Türk mutfağının İç Anadolu'ya özgü çorbasıdır. Çorbanın özelliği ekmek ile birlikte değil, beraberinde hamur yutularak yenmesidir. Çorbası ile hamuru birbirinden ayrılamaz bir yemek olan arabaşı, çoğu yörede popülerdir.
Yozgat'ın arabaşı çorbası, 27 Aralık 2013 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Trabzon – Hamsiköy Sütlacı: Hamsiköy sütlacı, Trabzon'un Hamsiköy yöresine özgü bir sütlaç türüdür.
Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenen hamsiköy sütlacı, 2017 yılında coğrafi işaret belgesi almıştır.
Mersin – Tantuni: Mersin'in lezzetlerinden biri olan tantuni, ince doğranmış etin lavaş içinde servis edildiği bir çeşit dürümdür. Tantuni, Mersin'in ve Mersinli olmanın en büyük simgelerinden biri olarak tanımlanmıştır.
Mersin Tantunisi, Türk Patent ve Marka Kurumu'na 2014 yılında başvurarak 2016'da tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Adana – Kol Böreği: Adana Kol Böreği, uzun yıllardan beri kendine has üretim metodu ile üretilen ve yöre ile ünlenmiş bir börek türüdür. Adana Kol Böreği üretiminde özel hamur açma ve katlama yöntemleri kullanılır. İç harcı kıymalı ve peynirli olmak üzere iki çeşittir.
Adana Kol Böreği, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Kahramanmaraş – Maraş Dondurması: Kahramanmaraş dondurması, özel yöntemlerle hazırlanan, yoğun bir dondurmadır. Maraşlı Osman Ağa'nın orkideyi salep yaparken tesadüfen keşfettiği tatlıdır. "Salepli karsambaç" olarak başlayan tatlı, üç kuşak sonra "Maraş dondurması" olarak tanınmaya başlamıştır. Kahramanmaraş dondurmasının en önemli özelliklerinden biri, keçi sütünden yapılmasıdır.
Maraş dondurması, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Gaziantep – Antep Baklavası: Gaziantep'in dünyaca ünlü tatlısı olan Antep baklavası, ince hamur katları arasına ceviz veya fıstık dolgusu konularak hazırlanır.
Antep baklavası, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Şanlıurfa – Soğan Kebabı: Şanlıurfa'ya özgü olan soğan kebabı; dilimlenmiş soğan, biber ve nar sosuyla pişirilen kıymalı kuzu köfteyle yapılan bir Türk kebap yemeğidir.
2018 yılında, Türk Patent ve Marka Kurumunca coğrafi işaret belgesiyle tescillenmiştir.
Siirt – Perde Pilavı: Siirt'e özgü perde pilavı, pirinç, kuş üzümü ve etin özel bir şekilde pişirilmesiyle hazırlanan bir pilavdır. Siirt’in en meşhur misafir yemeğidir.
Siirt Perde Pilavı Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Erzurum – Oltu Cağ Kebabı: Cağ kebabı, oğlak veya kuzu etinden yapılan Türk mutfağında bir çeşit kebaptır. Geleneksel olarak Erzurum'un Oltu ilçesinde yapılan cağ kebabı, önceden terbiye edilmiş etin yatık bir şişe geçirilip odun ateşi üzerinde pişirilmesiyle hazırlanır.
Cağ kebabı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından ''Erzurum Oltu Cağ Kebabı'' olarak 2010 yılında tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Kars – Kars Kaşarı: Kars ilinde Kaşar peyniri yapımı Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarına dayanmaktadır. Yörede süt potansiyelini ve kalitesini fark eden müteşebbisler yöreye gelmiş ve kaşar imalatına başlamışlardır. Kaşar yapımının yörenin hayvancılık yapısına ve coğrafyasına uygun olması nedeniyle, halk tarafından kolayca benimsenmiş, 1927 yılından 1933 yılına kadar yörede birçok yerde kaşar imalathanesi faaliyete geçmiştir.
Kars Kaşarı Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
