Yeni bir yerde uyumakta zorlanmak, yaygın olarak gözlemlenen bir durumdur. InterContinental Hotels Group (IHG) tarafından yapılan araştırmaya göre, seyahat eden bireylerin yaklaşık yüzde 80’i ev dışında uyumakta güçlük çekmekte; bunların yaklaşık yarısı bu durumu alışılmadık bir ortamda bulunmaya bağlamaktadır.
Bilimsel araştırmalar, bu olgunun altında yatan nedeni “ilk gece etkisi” (first night effect – FNE) olarak tanımlamaktadır.
İlk Gece Etkisi Nedir?
İlk gece etkisi, bireyin yeni bir çevrede geçirdiği ilk gecede beynin tam olarak gevşeyememesiyle ilişkilidir. Brown Üniversitesi'nde 2016 yılında yapılan bir çalışmada, uyku laboratuvarında izlenen katılımcıların beyinlerinin sol yarım küresinin ilk gece boyunca çevresel seslere daha duyarlı kaldığı tespit edilmiştir.
Buna karşılık, sağ yarım küre daha derin bir uyku halini sürdürmüştür. İkinci gece ise bu asimetrik tepki gözlemlenmemiştir.
Araştırmacılar, bu tepkinin evrimsel süreçte gelişen bir hayatta kalma mekanizması olabileceğini öne sürmektedir. Yeni ortamın bilinmezliği karşısında beynin bir bölümü uyanıklığını koruyarak potansiyel tehditleri izlemeye devam eder.
Hayvanlardaki Benzer Uyku Mekanizmaları Devreye Girer
İnsanlarda gözlenen ilk gece etkisinin, bazı hayvan türlerinde görülen uyku stratejileriyle benzerlik taşıdığı ifade edilmektedir. Örneğin balinalar, yunuslar, deniz aslanları ve bazı kuş türleri, tek yarım küreleriyle uyuyarak diğer yarım küreyi çevresel tehlikelere karşı tetikte tutabilmektedir. Bu durum, tek gözün açık kalmasıyla da gözlemlenebilir.
İnsanlarda ise bu özellik yalnızca alışılmadık ortamlarda geçici olarak devreye girer. Bu da söz konusu mekanizmanın adaptif, yani çevresel değişikliklere tepki veren bir özellik taşıdığını göstermektedir.
İlk Gece Etkisi Ne Kadar Sürer?
İlk gece etkisinin sadece bir gecelik olmadığı, bazı bireylerde birkaç gün sürebildiği belirlenmiştir. Yapılan çalışmalarda, bu etkinin özellikle REM uykusu üzerinde olumsuz etkiler yarattığı, bunun da uyku bölünmelerine ve enerji düzeylerinde düşüşe neden olabileceği görülmüştür.
Harvard Tıp Fakültesi'ne göre, REM uykusu yeterince alınmadığında, vücut bir sonraki gece bu fazı telafi etmeye çalışır. Ancak bu telafi mekanizması da uyku düzeninin bozulmasına yol açabilir.
İlk Gece Etkisini Azaltma Yolları Nelerdir?
Uzmanlar, ilk gece etkisinin şiddetini azaltmak için bazı davranışsal stratejiler önerilmektedir. Harvard Tıp Fakültesi öğretim üyesi Dr. Rebecca Robbins, beynin rahatlamasını sağlamak için tanıdık uyaranlara maruz kalmanın etkili olabileceğini belirtmektedir. Şu yöntemler faydalı olabilir:
Kişisel yastık veya çarşaf gibi tanıdık eşyalar kullanmak
Alışılmış kokulara (örneğin vücut losyonu veya esansiyel yağ) maruz kalmak
Hafif müzik veya beyaz gürültü sesleri dinlemek
