Kütüphanelere girdiğimizde burnumuza dolan o odunsu, tatlımsı ve nostaljik koku çoğu insanda benzer bir etki yaratır. Özellikle eski kitapların yaydığı bu koku, kimilerine göre çikolatayı, kimilerine göre kahveyi anımsatır.
Kitap Kokusu Kimyasal Bir Sürecin Sonucudur
Eski kitapların kokusu, zamanla kâğıtta meydana gelen kimyasal değişimlerden kaynaklanır. Kâğıdın ana bileşeni olan selüloz, bitki liflerinden elde edilir. 1845 yılı öncesinde matbaacılar pamuk ve keten bezinden yapılmış selüloz açısından zengin kâğıtlar kullanıyordu. Ancak 19. yüzyıl ortalarında kâğıt üretiminde odun hamuruna geçilmesiyle işler değişti.
Odun hamuru, bitkilere sertlik kazandıran lignin adlı maddeyi yüksek oranda içerir. Bitki hayattayken güçlü olan bu madde, zamanla oksitlenerek asit üretir. Bu asitler, selülozu parçalayarak sayfaların sararmasına ve kırılganlaşmasına yol açar. Bu süreçte ortaya çıkan uçucu organik bileşikler (VOC’ler), eski kitapların o eşsiz kokusunu oluşturur.
Modern Kitaplar Daha Yavaş Eskir
1970’li yıllardan itibaren yayınevleri “asitsiz kâğıt” üretimine yönelerek lignini büyük ölçüde ortadan kaldırdı. Bu sayede yeni kitaplar daha uzun ömürlü hâle geldi.
Yine de zamanla selülozun çözünmesiyle bazı uçucu bileşikler oluşur ve bu da modern kitaplara özgü “yeni kitap kokusu”nu yaratır.
Bilimsel Araştırmalar Kitap Kokularını Çözüyor
Bilim insanları, kitaplardan yayılan uçucu bileşikleri analiz ederek bir kitabın yaşı, kullanılan malzeme türü ve bozulma derecesi hakkında bilgi edinebiliyor.
Bir araştırmada, 1928 tarihli bir romandan elde edilen bu bileşikler gönüllülere koklatıldı. Katılımcıların üçte birinden fazlası kokunun çikolatayı, ikinci sıradakiler ise kahveyi anımsattığını belirtti.
Uzmanlara göre bunun nedeni, hem kahve ve çikolatada hem de yaşlanan kâğıtlarda benzer kimyasal bileşiklerin bulunması. Yani o tanıdık koku, aslında lignin ve selülozun bozunmasıyla ortaya çıkan doğal bir aromadır.
Sadece Kimya Değil, Bir Duygu Meselesidir
Eski kitap kokusu yalnızca kimyasal bir reaksiyonun ürünü değil; geçmişle, sessizlikle ve hatıralarla kurulan derin bir bağın kokusudur. Sayfalar arasında saklanan anılar ve tarih, bu kokuyla birlikte nesiller boyunca taşınır. Bu yüzden kitap kokusu, sadece bir koku değil; kültürel hafızamızın görünmez ama kalıcı bir parçasıdır.
