Kusma, pek çok hastalığın ortak belirtisi olarak bilinse de çoğu zaman sindirim sistemiyle doğrudan ilişkili olmayan durumlarda bile ortaya çıkabilmektedir.
Baş dönmesi, böbrek taşı, yüksek ateş veya apse gibi farklı sağlık problemlerinde bile kusma refleksi görülmesi, bu fizyolojik tepkinin altında yatan mekanizmaların evrimsel kökenlere dayandığını düşündürmektedir.
Kusmanın başlıca amacı, mideye alınan zararlı maddelerden vücudu arındırmak olsa da, modern insanlarda bu refleks çoğu durumda doğrudan bir katkı sunmuyor.
Kusma Refleksinin Evrimsel Kökeni Nedir?
Kusma refleksi, insan türünün milyonlarca yıllık evrimsel geçmişiyle ilişkilidir. Yaklaşık altı milyon yıl önce insanlar ve diğer primatlar ortak atalarını bırakmış, modern insan ise sadece son beş bin yıllık süreçte gelişmiş uygarlık koşullarında yaşamaya başlamıştır.
Bu uzun evrimsel süreçte insanlar tarım bilmeden, kontrollü beslenme alışkanlıklarından yoksun şekilde doğada buldukları bitkiler ve nadiren avladıkları hayvanlarla beslenmek zorunda kalmışlardır.
Bitkilerin önemli bir kısmı zehirli olduğundan, zehirlenme o dönemin en sık ölüm sebeplerinden biri olarak kayıtlara geçmiştir.
Tarihsel Örnekler ve Hayatta Kalma Mücadelesi
Zehirli besinlere maruz kalmanın ölümle sonuçlanabildiği pek çok örnek tarihsel kayıtlarda yer alır. Bu durum, özellikle yiyecek kıtlığının yaşandığı dönemlerde hayatta kalma şansını daha da azaltıyordu. Tarihte de benzer örneklere rastlanmaktadır.
Örneğin Gaziantep savunması sırasında halk, açlık nedeniyle zehirli acıbadem unundan yapılan ekmekleri tüketmiş, bazıları hayatını kaybederken bazıları ise bu tehlikeli besinle hayatta kalabilmiştir. Bu tür şartlarda kusma refleksi güçlü olan bireyler zehirlenmeden korunarak hayatta kalmış ve genlerini sonraki nesillere aktarmıştır.
Bu sebeple kusma, evrimsel olarak “zehirlenme ihtimaline karşı otomatik bir savunma mekanizması” biçiminde gelişmiştir. Günümüzde böbrek taşı düşürürken veya ameliyat sonrası narkoz etkisiyle yaşanan kusma gibi durumlar bu refleksin modern örnekleridir.
Kusma bu durumlarda doğrudan fayda sağlamasa da vücut, binlerce yıl önceki atalarının tecrübeleri doğrultusunda zehirlenme ihtimalini göz önünde bulundurur ve refleksi devreye sokar.
Hayvanlarda Kusma Refleksinin Farklılığı
Koku duyusu gelişmiş hayvanlarda ise kusma refleksi daha zayıftır. Fareler ve atlar zehirli maddeleri kokularından ayırt edebildiği için kusmaya gereksinim duymazken, kedi ve köpeklerde insanlar gibi kusma gözlemlenebilir.
İnsanların koku duyusu bu tür hayvanlar kadar gelişmiş olmadığı için zehirlenme riskine karşı kusma refleksine daha çok başvurmaktadır.
