Sevdenur NAMALAN'ın 12 Temmuz 2023 tarihli yazısı: Kuramlar 1: Sınırlı Etkiler Dönemi
Sınırlı etkiler dönemi deneysel çalışmaların yapılmasıyla birlikte ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşım, medyanın; toplumun yaşam biçimi, alışkanlıkları ve görüşleri üzerinde etkili tek unsur olmadığı görüşünü yansıtır.
Katz ve Lazarsfeld’in İki Aşamalı Akış Kuramı
Kuramın temel bakış açısıyla, medyanın kişiler üzerindeki etkilerinin mutlak olmadığı, sınırlı olduğu, tutumların şekillendirdiği kişiler arası ilişkilerin daha belirleyici olduğu görülmüştür. İlk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde yürütülen araştırmaların amacı, iletilerin halk üzerindeki etkisinin nasıl gerçekleştiğini anlamaktır. Etkinin doğrudan veya dolaylı olmasının yanında medyanın gücü üzerinde durulmuştur. Özellikle seçimlerde kamuoyunu neyin yönlendirdiği üzerine odaklanmışlardır.
İletişim sürecinde medyadan daha çok etkili olan kişilerin olduğunu göz önüne alarak iletişim sürecinin iki aşamalı bir akış sonucunda gerçekleştiği ortaya çıkarılmıştır. Böylece etkili kişilerin yerine getirdiği işleve uygun olan kapı/eşik bekçisi veya bilgi akışının denetleyicisi eşik bekçisi ve kanaat önderi kavramı belirginleşmiştir.
İki Aşamalı Akış Kuramı’nın ana özelliklerinden yola çıkarak kuramla ilgili temel varsayımlar geliştirilmiştir:
-Kişiler birbirinden soyutlanmış canlılar olarak yaşamazlar, toplum içinde iletişim hâlinde toplumsal grupları oluştururlar ve bunlara üyelik bilinci içerisindedirler.
-Kitle iletişiminde kaynaktan gelen mesaja hemen cevap verilmez. Mesaj, toplumsal ilişkiler içerisinde yeniden biçimlenir ve bu yolla oluşturulan bir tepki verilir.
-Kaynaktan gelen mesajın alımlanması ve ilgi bir süreçtir, enformasyon girişimini kabul etme veya reddetme ayrı bir süreçtir.
-Medyadan gelen mesaj karşısında kişiler eşit konumda değildir.
-Rehber rolü üstlenen kanaat önderleri, kitle iletişimini daha yoğun kullanırlar, toplumsal ilişki ağları daha güçlüdür ve iletişimde etkilidirler.
Eşik Bekçiliği Kuramı
Eşik bekçiliği kavramı Lewin tarafından bir iletişim kanalının önemli bir noktasındaki kontrolü yoluyla bilgi veya mal akımındaki denetimi ifade etmek amacıyla kullanılmıştır. Kuram, Lewin’in öğrencisi David Manning White tarafından kitle iletişimi ve haber yayımı için kullanılmıştır.
Eşik bekçiliği modeli, kaynakta iletinin oluşturulması aşamasında içeriğini belirleyen veya dönüştüren profesyonel kişileri vurgular. Model “eşik bekçisi” olarak tanımlanan uzmanlara odaklanır, onların hizmet ettiği sermaye ilişkilerini açıklamaz. Süreç, bazı bilgilerin neden ve nasıl yayınlandığını ve bazılarının yayınlanmadığını açıklar. Kapı, medyada kullanılan bilgilerin seçimidir. Kapı bekçiliği yapıldığında, izleyici görüşü etkilenir.
Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı
Elihu Katz öncülüğünde geliştirilmiş ve literatüre girmiş psikoloji merkezli iletişim yaklaşımıdır. Yaklaşımda, belirlenimci etki geleneğinin aksine, izleyicinin pasif hedefler olmadığını ileri süren psikolojik ve bireysel süreçleri iletişimin önemli bir parçası olarak gören bakış açısı hâkimdir.
Güçlü Etkiler Anlayışına Dönüş Dönemi
Bu dönem iletişim etki modellerinden Harold Lasswell’in “Uyaran-Tepki Modeli” diğer tanımlamasıyla “Hipodermik İğne Modeli” ile Shannon ve Weaver’ın modelinin etkili olduğu dönemdeki güçlü etki anlayışına daha karmaşık ilişki analizleriyle dönülen dönemdir.
