Sedat SADİOĞLU'nun 8 Eylül 2025 tarihli yazısı: KALİTENİN BOYUTLARI-10/3: Kalite ve Verimlilik Üzerine

Nedir Verimlilik?

Verimlilik, üretime katılan tüm üretim faktörlerinin ortak bir sonucudur. (Milli Prodüktivite Merkezi Yayınlarından)

Verimlilik; süre gelen bir uğraşı veya o uğraşa konu olan herşeyi, var olan şartlar fazla zorlanmadan, o konuyu giderek geliştirme işidir. Bu geliştirme, enüst seviyesine ulaşırsa, enfazla (maksimum) verimlilik elde edilmiş olur. (Sedat Sadioğlu)

Verimlilik mutlaka maddi bir kazanç getirisi taşımayabilir. Örneğin zamanın kullanımından, bir makina veya sistemden, maksimum derecede faydalanma da verimlilik ile ilgilidir. Zaten böyle bir bağlantı kuramazsak, verimlilik ölçümleri olanaksız duruma gelir.

Bir Verimlilik Örneği; “Uzayda Zaman”

Zamanın önemini çok iyi biliriz. Çünkü biliriz ki, kaybedilen zaman asla geri getirilememektedir. Bu yüzden insanoğlu, zamanı verimli kullanabilmek için yıllardır uğraşmıştır. Çalışma yaşamımız için geçerli ve zamanın eniyi şekilde değerlendirilebildiği yöntemler geliştirmiştir. Bu uğraşılarında kısmen başarılı olmuştur. Şimdi, öyle bir uygulamadan bahsedeceğim ki, zamanı belki de bize kat kat kazandırmaktadır.

(NASA) Uzay laboratuvarlarında biliminsanları, uykuya daha az zaman ayırabilmek için, uyku makinası geliştirmişlerdir. Çok zayıf elektrik akımlarıyla beyne 60 dakika düzenli akım verilirse, insan ortalama 6 saat uyumuş gibi zinde kalkmaktadır. Böylece, bilimsel çalışmalara daha fazla zaman ayrılmakta ve uzayda zaman en verimli şekilde kullanılmaktadır.

Kalite Açısından Verimliliğin Önemi

Ne yazık ki, verimlilik konusu daha henüz kalite sistemiyle bütünleştirilememiştir. Bugün, çok ciddi ve sistemli çalışan danışmanlık şirketleri, kalite dernekleri ve kaliteyle uğraşan kişi/kurum/kuruluşlar bile, verimlilik çalışmalarında tam başarıya ulaşamamaktadırlar. Çünkü, konu sadece verimlilik eğitimleri sonucu anketlerle yada parasal girdi-çıktılarla çözümlenmeye çalışılmaktadır. Oysa verimliliğin de kalite gibi, insan odaklı bir yönü vardır. Bu insan odaklılık, çalışmalarda gözardı edildiği veya eksik kaldığı için, başarıya ulaşılamamaktadır.

İşletmelerde, her türlü verinin toplanması ve değerlendirilmesi aşamasında, geçerli, mantıklı, bilimsel yöntemler kullanılarak ve insan unsurunun da göz önünde tutulması şartıyla, verimlilik sağlıklı bir şekilde hesaplanabilir.

Yukarıdaki girişten sonra, sonuç olarak şu söylenebilir; verimlilik ölçülebilir sonuçlar verdiği için, kalite sisteminin amacına hizmet etmektedir. Bu yüzden önemi çok fazladır. Tabi, konu bu kadar basit değildir. Yani ölçülebilir sonuçlara nasıl ulaşılacaktır? Burada yardımımıza matematik ve istatistik bilimleri koşmaktadır. Yine bu yolları kullanarak, ölçülebilir sonuçlara ulaşan yöntemler veya uygulamalar artmaktadır. Bunların bilinenlerini şöyle sıralayabiliriz;

· İstatistiksel süreç kontrol (İSK) yöntemleri (makina ve sistem yeterlilik uygulamaları)

· Proses ve tasarım FMEA (olası hata türleri etki analizi yöntemi)

· Çevresel etki değerlendirmesi çalışmaları

· Yön-eylem çalışmaları

· Zaman etüdü çalışmaları

· Makina ve sistem yetenek çalışmaları, vb.

Neden-Sonuç Diyagramının Verimlilik Gözüyle Değerlendirilmesi

Makine + Malzeme + Metot

%100 verimlik ölçümleri yapılabilir.

Çevre

İnsan zarar vermediği sürece, çevre kendi başına -zaten- %100 verimlidir.

İnsan

Verimliliği ölçmek çok zordur!

Etki Analizi Yöntemiyle, Verimliliğin Kantitatif (Sayısal) Olarak Bulunması

Giriş: Verimlilik için, pekçok değişik yorumlar ve uygulamalarla açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır. Ancak yine de verimlilik üzerine en kapsamlı çalışmalar, verimliliğin artırılması üzerine olmaktadır. Yani, konunun teorisine ve ayrıntılarına yeterince inilememektedir. Bunun en büyük nedeni, konunun insan boyutlarının olmasındandır. Üretkenliği esas olan veya doğrudan parasal girdi/çıktılarla verimlilik üzerine orantı kuran çalışmalar bilinmektedir. Burada, konunun matematiksel boyutlara indirgendiği ve insan faktörünün etkisinin de dikkate alındığı bir örnek çalışma yapılmıştır.

Etki Analizi Yöntemi: Bu yöntemin amacı ve kolaylığı, farklı parametrelerden gelen ve yine farklı birimlerden oluşan girdi ve çıktı değerlerinin, matematiksel bir ifade veya çevrim ile ortak bir paydada birleştirilmesidir. Dolayısıyla, yapılan veya yapılacak verimlilik çalışmalarının sonuçlarının kantitatif (sayısal) ölçümü ve izlenebilirliğinin sağlanması amaçlanmaktadır.

Ayrıca bu yöntem yani etki analizi, Proses FMEA ve Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) gibi çalışmalarda da, konunun temelini oluşturmaktadır.

Yöntemin Getirdikleri: Bu yöntem ile şu değerlendirmelere ulaşmak da mümkündür;

· Yıllık/Aylık verimlilik göstergeleri

· Çalışma başına verimlilik göstergeleri

· Benzer konuların verimlilik göstergeleri

Verimlilik çalışmalarında bize yardımcı olan araçları şöyle sıralayabiliriz;

· Bütün uygulama sonuçları ( veriler, vb. )

· Anket çalışmaları sonuçları

· Şirketiçi politikaları ve eğilimler

· Her türlü eğitimler ve ölçülebilir sonuçları

· Her türlü kalite planlamaları

· Her türlü faaliyet raporları

· Kuruluşun sektörel seviyesi ve mevcut makina ve teçhizatın durumu

· Müşteri memnuniyeti göstergeleri ( artan sipariş, vb. )

· Çalışanlarla ilgili her türlü bilgi ( seviyeler, ücretler, işkazası sayıları, eleman sirkülasyonu, sosyal haklar, vb. )

Verimlilik çalışmasıyla elde edilen göstergelerin değerlendirilmeleri şu sonuçları verecektir;

· Mevcut verimlilik durumu

· Daha önceki yıllarla olan değişimler

· Verimliliği düşüren majör (büyük) hatalar ve bunların tespiti

· Verimliliği yükselten parametrelerin neler olduğu ve bunlara önem verilmesi

(NOT: 10/3. bölümün sonu…)